2 -استاندارد بين¬المللي ايزو (ISO) 2384 – بخش دوم
در بخش نخست به عناصر ضرورياي اشاره كرديم كه بر اساس استاندارد 2384 بايد اطلاعاتي پيرامون آنها در ترجمهها ذكر شود. دراين بخش به ساير بخشهاي اين استاندارد - كه بيشتر مربوط به مراحل انجام آن است- ميپردازيم.
حفظ ساختار متن اصلي
پاراگرافها، شماره گذاري آنها – در صورتي كه داراي شماره باشند- (روشن است كه در اين بند، استاندارد 2384 به متون فني و يا قراردادها اشاره دارد) و زير بخشهاي متن اصلي به صورت بندهاي آن، بايد حفظ شود. هرگونه تفاوتي كه ميان محتواي متن اصلي و ترجمه وجود دارد بايد ذكر گردد و مشخص شود كه اين تفاوت آيا به خاطر حذف مطالبي از اصل متن بوجود آمده، آيا به دليل اصلاح مطالب آن بوده، آيا اختلاف ناشي از تلخيص مطالب متن اصلي در ترجمه بوده، آيا بخشهايي به مطالب ترجمه، نسبت به مطالب متن اصلي، اضافه شده، يا مواردي به نمايه و بخش كتابشناسي متن اصلي، در ترجمه افزوده شده است.
يادداشتها و ارجاعات كتابشناختي
اگر عنوان آثار و مقالات ترجمه ميشوند، لازم است كه اصل عنوان درون قلاب ([]) پس از عنوان ترجمه شده قرار بگيرد. يادداشتها و اظهار نظرهاي مترجم ميتواند در پاورقي بيايد يا در پايان متن قرار بگيرد. در هر دو حالت بايد عبارت «يادداشت مترجم»، يا عبارتي مشابه، به زبان مقصد كه نشان دهنده آن باشد كه مطالب بيان شده از مترجم است، همراه نكتههاي مترجم ذكر شود.
در مورد ارجاعات كتابشناختي بايد گفت كه هر كشوري قواعد خود را در نحوه سامان دادن اين گونه ارجاعات دارد. در ادامهي اين دورهي آموزشي، اين قواعد، مورد بررسي قرار خواهند گرفت.
فرمولها، معادلات، نشانهها، واحدهاي اندازهگيري
بهتر آن است كه فرمولها، معادلات، نشانهها، و واحدهاي اندازهگيري ترجمه نشوند. در صورت هر گونه تغيير در موارد ياد شده، در متن ترجمه، مترجم بايد آن را ذكر كند.
اگر در ترجمه، واحدهاي اندازهگيري عوض شوند، واحدهاي ذكر شده در متن اصلي و ارزش آنها، بايد درون قلاب ذكر شوند.
نمودارها، نوشتههاي حاشيه تصاوير، عناوين نمودارها، و جدولها
ترجيحاً در ترجمه، نمودارها و جدولها را دقيقاً در جايي بياوريد كه در متن اصلي قرار دارند. اگر به دلايل فني مجبوريد تا آنها را در جايي ديگر قرار دهيد، بايد در جايي مناسب به اين جابجايي اشاره كنيد.
عناوين، توضيحات كنار تصاوير، و ساير موارد بايد به طور كامل ترجمه شوند.
اگر نمودارها و جدولهاي آمده در متن ترجمه، از متن اصلي گرفته شده باشند، بايد تمام توضيحات آنها نيز در ترجمه قيد گردد.
حرفنگاري (Transliteration )
زماني كه ترجمهي يك متن، به زباني صورت ميگيرد كه خطي متفاوت با خط زبان متن اصلي دارد، نام نويسندگان و نيز واژههايي كه ترجمه نشدهاند بايد با پيروي از استاندارد بينالمللي تعيين شده در اين زمينه، حرفنگاري شود؛ براي نمونه، استاندارد بين المللي ايزو (ISO ) 233 براي الفباي عربي، ايزو (ISO ) 9 براي الفباي سيريليك، و ايزو (ISO ) 259 براي الفباي عبري. ما بعداً به جدول حرفنگاري خواهيم پرداخت. رعايت استانداردهاي مربوط به حرفنگاري به منظور ايجاد هماهنگي و تطابق ميان نشانهها و علائم هنگام ترجمه از يك زبان به زبان ديگر ضروري است. از طرف ديگر حرفنگاري، منحصر به بازتوليد تلفظ رايج يك واژه، به گونهاي قابل فهم براي سخنگويان زبان مقصد است.
نام و نشانهاي شركتها
نام سازماني كه تنها يك نام رسمي دارد را ميتوان ترجمه كرد. در اين حالت اولين باري كه ترجمهي نام شركت در متن ترجمه ميآيد، اصل نام شركت درون قلاب ([])، پس از ترجمه نام شركت قرار ميگيرد. در ارجاعات كتابشناختي، نام سازمانها بايد به همان صورت كه در زبان اصلي بكار ميروند، بيايند. نام سازمانها به هيچ صورتي نبايد ترجمه شود، مگر آنكه سازماني در زبانهاي مختلف نام رسمي داشته باشد، كه در اين حالت ترجمه نام سازمان اشكالي ندارد (مثلاً، «اتحاديه اروپايي» براي European Union ، يا «سازمان بهداشت جهاني» براي World Health Organization ، در زبان فارسي).
علامتهاي اختصاري
استانداردهاي بينالمللي ايزو (ISO ) 4 و ايزو (ISO ) 832 مجموعهاي از قوانين را در مورد علامتهاي اختصاري تدوين كردهاند. بعداً در همين دوره آموزشي ما به اين قوانين خواهيم پرداخت. استاندارد بينالمللي ايزو (ISO ) 2384 اينگونه ميگويد كه اگر علامتهاي اختصاري در متني بكار روند، بايد معادلهاي آنها در زبان مقصد آورده شود. زماني كه در زبان مقصد معادلي براي يك علامت اختصاري نباشد، اولين باري كه آن علامت در ترجمه ميآيد، مترجم بايد به طور كامل آن را براي خواننده توضيح دهد.
مجموعه اصطلاحات يك حوزه خاص، يا دانشواژهها (Terminology )
در برخي متون، اصطلاحاتي بكار ميرود كه متعلق به يك موضوع خاص يا يك حوزه تخصصي ويژه هستند. در چنين مواردي، ضروري است كه مترجم آن متون، معادل (homologous ) مناسب آن اصطلاح را در زبان مقصد بيابد و بياورد. اما زماني كه اصطلاحاتي جديد درباره مفاهيم تازه و ابتكاري، در متني بكار رود، توصيه ميكنيم كه خود اصطلاح درون قلاب ([]) پس از ترجمه آن قرار گيرد.
هويت نويسندگان
عناوين احترام آميز مانند «Member of the Academy of sciences » (عضو فرهنگستان علوم) بايد به زبان مقصد ترجمه شوند؛ عبارتهايي كه مربوط به نقش افراد در تأليف يك اثر هستند (مانند سرويرايستار، ويرايش تازه بوسيله ...) نيز حتماً بايد ترجمه شوند. حرفهي يك نويسنده يا موقعيت علمي وي، مانند jr. برايJunior (دانشجوي سال سوم دانشگاه)، يا sr. براي Senior (دانشجوي سال آخر)، يا Prof. براي Professor (استاد تمام)، بايد به همان صورتي كه در زبان مبداء بكار ميروند، در ترجمه هم بيايند، مگر آنكه در زبان مقصد اين كار منع شده باشد، كه در اين صورت بايد اين عناوين ترجمه شوند.
ترجمه يك متن از طريق يك زبان واسطه
همان گونه كه در بخش مربوط به عناصر ضروري و عناصر اختيارياي كه در ترجمه بايد اطلاعاتي پيرامون آنها ذكر شود گذشت، زماني كه متني با استفاده از يك زبان واسطه ترجمه ميشود، ضروري است كه مترجم به ترجمه متن اصلي در زبان واسط و نيز به خود متن اصلي اشاره كند.
نامهاي جغرافيايي
برخي نامهاي جغرافيايي صورتهاي مختلفي در زبانهاي مختلف دارند (مثلاً از تهران در زبان انگليسي به Tehran ، و در زبان آلماني به Teheran ياد ميشود). حال آنكه برخي ديگر از نامهاي جغرافيايي صورت واحدي در زبانهاي مختلف دارند. در حالت دوم آن نام جغرافيايي نبايد ترجمه شود و بايد به همان صورت اصلي خود در ترجمه وارد شود. در ارجاعات كتابشناختي، نامهاي جغرافيايي [در هر دو حالت نامبرده در بالا] بايد به صورت اصلي خود ذكر شوند، يا اينكه حرفنگاري شوند.
تاريخها
تاريخ انتشار متن اصلي بايد در ترجمه ذكر شود. اگر تاريخ انتشار متن اصلي بر اساس تقويمي بود كه در زبان مقصد بكار نميرود [(مثلاً كتابي در ايران چاپ شده است كه تاريخ انتشار آن بر اساس تقويم شمسي درج شده، و سپس مترجمي آن را به زبان ايتاليايي ترجمه كند)]، در اين حالت بايد معادل سال انتشار متن اصلي، در تقويمي كه در حوزه فرهنگي زبان مقصد كاربرد دارد ذكر شود [( در مثال بيان شده، معادل سال انتشار كتاب فارسي، بايد در تقويم ميلادي در ترجمه ايتاليايي ذكر شود)].
ترجمه مجلات ادواري
به استثناي مواردي بسيار معدود، تقريباً براي تمام مجلات ادواري چند زبانه، نام آنها بايد به همان صورت اصلي خود حفظ شود. ترجمه اينگونه عناوين تنها با اجازه ناشر ممكن است.
در ترجمه اين گونه نشريات همچنين ضروري است كه مجلد، شماره ترجمه شده از مجله، و بخشهايي كه ترجمه شده است، از نسخه اصلي ذكر شود. سال انتشار نسخه اصلي، بايد پيش از سال انتشار ترجمه آن قرار گيرد. شماره صفحات ترجمه نيز بايد پيش از شماره صفحات متن اصلي ذكر شوند.
نام مترجم
يكي از عناصر ضروري در شناسايي هويت يك ترجمه ذكر نام مترجم است (كه بايد بر اساس الگوهاي انجمن بينالمللي مترجمان و الگوي شماره پنج، تصويب شده از سوي يونسكو صورت گيرد)، مگر آنكه متن ترجمه شده يك امتيازنامهي اختراع يا مواردي مشابه آن باشد، كه در اين حالت ذكر نام مترجم لازم نيست.
اجازه انتشار ترجمه
در آغاز و در سرفصل هر ترجمهاي بايد نوشتاري باشد كه به متن اصلي اشاره كند، و نيز دال بر اجازه انتشار ترجمه، همراه با حقوق انحصاري آن، يا بدون آن، باشد.
كتابشناسي
- International Organization for Standardization (ISO),
- Documentation - Presentation of translations, Genève, © 1977.