Logos Multilingual Portal

2 -استاندارد بين¬المللي ايزو (ISO) 2384 – بخش دوم

در بخش نخست به عناصر ضروري­اي اشاره كرديم كه بر اساس استاندارد 2384 بايد اطلاعاتي پيرامون آنها در ترجمه­ها ذكر شود. دراين بخش به ساير بخش­هاي اين استاندارد - كه بيشتر مربوط به مراحل انجام آن است- مي­پردازيم.
حفظ ساختار متن اصلي
پاراگراف­ها، شماره گذاري آنها – در صورتي كه داراي شماره باشند- (روشن است كه در اين بند، استاندارد 2384 به متون فني و يا قرارداد­ها اشاره دارد) و زير بخش­هاي متن اصلي به صورت بندهاي آن، بايد حفظ شود. هرگونه تفاوتي كه ميان محتواي متن اصلي و ترجمه وجود دارد بايد ذكر گردد و مشخص شود كه اين تفاوت آيا به خاطر حذف مطالبي از اصل متن بوجود آمده، آيا به دليل اصلاح مطالب آن بوده، آيا اختلاف ناشي از تلخيص مطالب متن اصلي در ترجمه بوده، آيا بخش­هايي به مطالب ترجمه، نسبت به مطالب متن اصلي، اضافه شده، يا مواردي به نمايه و بخش كتابشناسي متن اصلي، در ترجمه افزوده شده است.
يادداشت­ها و ارجاعات كتابشناختي
اگر عنوان آثار و مقالات ترجمه مي­شوند، لازم است كه اصل عنوان درون قلاب ([]) پس از عنوان ترجمه شده قرار بگيرد. يادداشت­ها و اظهار نظرهاي مترجم مي­تواند در پاورقي بيايد يا در پايان متن قرار بگيرد. در هر دو حالت بايد عبارت «يادداشت مترجم»، يا عبارتي مشابه، به زبان مقصد كه نشان دهنده آن باشد كه مطالب بيان شده از مترجم است، همراه نكته­هاي مترجم ذكر شود.
در مورد ارجاعات كتابشناختي بايد گفت كه هر كشوري قواعد خود را در نحوه سامان دادن اين گونه ارجاعات دارد. در ادامه­ي اين دوره­ي آموزشي، اين قواعد، مورد بررسي قرار خواهند گرفت.
فرمول­ها، معادلات، نشانه­ها، واحدهاي اندازه­گيري
بهتر آن است كه فرمول­ها، معادلات، نشانه­ها، و واحدهاي اندازه­گيري ترجمه نشوند. در صورت هر گونه تغيير در موارد ياد شده، در متن ترجمه، مترجم بايد آن را ذكر كند.
اگر در ترجمه، واحدهاي اندازه­گيري عوض شوند، واحدهاي ذكر شده در متن اصلي و ارزش آنها، بايد درون قلاب ذكر شوند.
نمودارها، نوشته­هاي حاشيه تصاوير، عناوين نمودارها، و جدولها
ترجيحاً در ترجمه، نمودارها و جدول­ها را دقيقاً در جايي بياوريد كه در متن اصلي قرار دارند. اگر به دلايل فني مجبوريد تا آنها را در جايي ديگر قرار دهيد، بايد در جايي مناسب به اين جابجايي اشاره كنيد.
عناوين، توضيحات كنار تصاوير، و ساير موارد بايد به طور كامل ترجمه شوند.
اگر نمودارها و جدول­هاي آمده در متن ترجمه، از متن اصلي گرفته شده باشند، بايد تمام توضيحات آنها نيز در ترجمه قيد گردد.

حرف­نگاري (Transliteration )
زماني كه ترجمه­ي يك متن، به زباني صورت مي­گيرد كه خطي متفاوت با خط زبان متن اصلي دارد، نام نويسندگان و نيز واژه­هايي كه ترجمه نشده­اند بايد با پيروي از استاندارد بين­المللي تعيين شده در اين زمينه، حرف­نگاري شود؛ براي نمونه، استاندارد بين المللي ايزو (ISO ) 233 براي  الفباي عربي، ايزو (ISO ) 9 براي الفباي سيريليك، و ايزو (ISO ) 259 براي الفباي عبري. ما بعداً به جدول حرف­نگاري خواهيم پرداخت. رعايت استانداردهاي مربوط به حرف­نگاري به منظور ايجاد هماهنگي و تطابق ميان نشانه­ها و علائم هنگام ترجمه از يك زبان به زبان ديگر ضروري است. از طرف ديگر حرف­نگاري، منحصر به بازتوليد تلفظ رايج يك واژه، به گونه­اي قابل فهم براي سخن­گويان زبان مقصد است.
نام و نشان­هاي شركت­ها
نام سازماني كه تنها يك نام رسمي دارد را مي­توان ترجمه كرد. در اين حالت اولين باري كه ترجمه­ي نام شركت در متن ترجمه مي­آيد، اصل نام شركت درون قلاب ([])، پس از ترجمه نام شركت قرار مي­گيرد. در ارجاعات كتابشناختي، نام سازمان­ها بايد به همان صورت كه در زبان اصلي بكار مي­روند، بيايند. نام سازمان­ها به هيچ صورتي نبايد ترجمه شود، مگر آنكه سازماني در زبان­هاي مختلف نام رسمي داشته باشد، كه در اين حالت ترجمه نام سازمان اشكالي ندارد (مثلاً، «اتحاديه اروپايي» براي European Union ، يا «سازمان بهداشت جهاني» براي World Health Organization ، در زبان فارسي).
علامت­هاي اختصاري
استانداردهاي بين­المللي ايزو (ISO ) 4 و ايزو (ISO ) 832 مجموعه­اي از قوانين را در مورد علامت­هاي اختصاري تدوين كرده­اند. بعداً در همين دوره آموزشي ما به اين قوانين خواهيم پرداخت. استاندارد بين­المللي ايزو (ISO ) 2384 اينگونه مي­گويد كه اگر علامت­هاي اختصاري در متني بكار روند، بايد معادل­هاي آنها در زبان مقصد آورده شود. زماني كه در زبان مقصد معادلي براي يك علامت اختصاري نباشد، اولين باري كه آن علامت در ترجمه مي­آيد، مترجم بايد به طور كامل آن را براي خواننده توضيح دهد.
مجموعه اصطلاحات يك حوزه خاص، يا دانش­واژه­ها (Terminology )
در برخي متون، اصطلاحاتي بكار مي­رود كه متعلق به يك موضوع خاص يا يك حوزه تخصصي ويژه هستند. در چنين مواردي، ضروري است كه مترجم آن متون، معادل (homologous ) مناسب آن اصطلاح را در زبان مقصد بيابد و بياورد. اما زماني كه اصطلاحاتي جديد درباره مفاهيم تازه و ابتكاري، در متني بكار رود، توصيه مي­كنيم كه خود اصطلاح درون قلاب ([]) پس از ترجمه آن قرار گيرد.
هويت نويسندگان
عناوين احترام آميز مانند «Member of the Academy of sciences » (عضو فرهنگستان علوم) بايد به زبان مقصد ترجمه شوند؛ عبارتهايي كه مربوط به نقش افراد در تأليف يك اثر هستند (مانند سرويرايستار، ويرايش تازه بوسيله ...) نيز حتماً بايد ترجمه شوند. حرفه­­ي يك نويسنده يا موقعيت علمي وي، مانند jr. برايJunior  (دانشجوي سال سوم دانشگاه)، يا sr. براي Senior (دانشجوي سال آخر)، يا Prof. براي Professor (استاد تمام)، بايد به همان صورتي كه در زبان مبداء بكار مي­روند، در ترجمه هم بيايند، مگر آنكه در زبان مقصد اين كار منع شده باشد، كه در اين صورت بايد اين عناوين ترجمه شوند.
ترجمه يك متن از طريق يك زبان واسطه
همان گونه كه در بخش مربوط به عناصر ضروري و عناصر اختياري­اي كه در ترجمه بايد اطلاعاتي پيرامون آنها ذكر شود گذشت، زماني كه متني با استفاده از يك زبان واسطه ترجمه مي­شود، ضروري است كه مترجم به ترجمه متن اصلي در زبان واسط و نيز به خود متن اصلي اشاره كند.
نام­هاي جغرافيايي
برخي نام­هاي جغرافيايي صورت­هاي مختلفي در زبان­هاي مختلف دارند (مثلاً از تهران در زبان انگليسي به Tehran ، و در زبان آلماني به Teheran ياد مي­شود). حال آنكه برخي ديگر از نام­هاي جغرافيايي صورت واحدي در زبان­هاي مختلف دارند. در حالت دوم آن نام جغرافيايي نبايد ترجمه شود و بايد به همان صورت اصلي خود در ترجمه وارد شود. در ارجاعات كتابشناختي، نام­هاي جغرافيايي [در هر دو حالت نام­برده در بالا] بايد به صورت اصلي خود ذكر شوند، يا اينكه حرف­نگاري شوند.
تاريخ­ها
تاريخ انتشار متن اصلي بايد در ترجمه ذكر شود. اگر تاريخ انتشار متن اصلي بر اساس تقويمي بود كه در زبان مقصد بكار نمي­رود [(مثلاً كتابي در ايران چاپ شده است كه تاريخ انتشار آن بر اساس تقويم شمسي درج شده، و سپس مترجمي آن را به زبان ايتاليايي ترجمه كند)]، در اين حالت بايد معادل سال انتشار متن اصلي، در تقويمي كه در حوزه فرهنگي زبان مقصد كاربرد دارد ذكر شود [( در مثال بيان شده، معادل سال انتشار كتاب فارسي، بايد در تقويم ميلادي در ترجمه ايتاليايي ذكر شود)].
ترجمه مجلات ادواري
به استثناي مواردي بسيار معدود، تقريباً براي تمام مجلات ادواري چند زبانه، نام آنها بايد به همان صورت اصلي خود حفظ شود. ترجمه اينگونه عناوين تنها با اجازه ناشر ممكن است.
در ترجمه اين گونه نشريات همچنين ضروري است كه مجلد، شماره ترجمه شده از مجله، و بخش­هايي كه ترجمه شده است، از نسخه اصلي ذكر شود. سال انتشار نسخه اصلي، بايد پيش از سال انتشار ترجمه آن قرار گيرد. شماره صفحات ترجمه نيز بايد پيش از شماره صفحات متن اصلي ذكر شوند.
نام مترجم
يكي از عناصر ضروري­ در شناسايي هويت يك ترجمه ذكر نام مترجم است (كه بايد بر اساس الگوهاي انجمن بين­المللي مترجمان و الگوي شماره پنج، تصويب شده از سوي يونسكو صورت گيرد)، مگر آنكه متن ترجمه شده يك امتيازنامه­ي اختراع يا مواردي مشابه آن باشد، كه در اين حالت ذكر نام مترجم لازم نيست.
اجازه انتشار ترجمه
در آغاز و در سرفصل هر ترجمه­اي بايد نوشتاري باشد كه به متن اصلي اشاره كند، و نيز دال بر اجازه انتشار ترجمه، همراه با حقوق انحصاري آن، يا بدون آن، باشد.
كتاب­شناسي

  • International Organization for Standardization (ISO),
  • Documentation - Presentation of translations, Genève, © 1977.