ما بار ديگر در اينجا مدل 8 بخشي توروپ (Torop ) را با تغييراتي اندك در شکل آن و افزودن اعدادي مطابق با توضيح هر كدام از انواع ترجمه مي­آوريم. نخستين تمايز در اين مدل ميان رمزگذاري مجدد (recoding ) و  تعویض جا (transposition ) است كه، به خواننده يادآور مي­شويم، این تمایز ميان انتقال سطح بيان (رمزگذاري مجدد) و انتقال سطح محتوا (تعویض جا) وجود دارد. در اين درس ما به ترجمه­ي تعویض جا مي­پردازيم. در درس گذشته به 4 نوع از ترجمه­ي رمزگذاري مجدد پرداختيم.

 

اين گروه، شامل انواعي از ترجمه است كه در آنها محتوا آنقدر مهم تلقي مي­شود، كه مترجم آن را در رأس كار قرار مي­دهد، و حتي زماني كه لازم باشد، آن را بر شكل (form ) هم برتري مي­دهد. نخستين گونه­اي كه قصد داريم به آن بپردازيم تعویض جای تحليلي با محوريت عنصر غالب (dominant-oriented analytic transposition ) است كه توروپ آن را تعريف مي­كند به:

5. ترجمه­ي موضوعي (thematic translation ). سطح بيان (expression plane ) (نگاه كنيد به درس 21) در اين نوع ترجمه تحت لوا و مطيع سطح محتوا (content plane ) است. شكل و صورت (form ) متن فدای جامعیت محتوا مي­شود. مترجم اين روال را به منظور آسان ساختن پذيرش متن از سوي خواننده انتخاب مي­كند.

با اين وجود بايد به اين حقيقت توجه داشته باشيم كه [بوسیله ترجمه،] دسترسي به محتواي متن پيشين براي خواننده آسانتر است، اما [در عین حال] او از داشتن فرصت ديدن شكل متن محروم مي­گردد. بنابراين، ما نبايد بر اين نكته كه اين نوع از ترجمه «به خواننده نزديكتر است» بیش از حد تأکید دهيم. اين نوع ترجمه، روايتي ساده­تر، و آسان­خوانتر [از متن پیشین] است كه به همين دليل، همه­ي ويژگي­هاي شكلي متن پيشين را ندارد. درك محتواي معنايي متن به بهترين شكل ممكن از راه استفاده از شكل­ها و صوزت­هاي ساده تر به دست مي­آيد. براي مثال اگر متن اصلي [(متن پیشین)]، يك شعر باشد كه وزن (meter ) و سجع (rhythm ) و شكل قافيه­ي آن كاملاً مشخص باشد، ترجمه­ي موضوعي آن مي­تواند از نوع شعر آزاد و بدون سجع و قافيه (verslibre )  باشد، كه در آن همه­ي ساختارهاي شكلي متن پيشين محو مي­گردند.

در ادامه بررسي مدل توروپ، به تعویض جای تحليلي مستقل (autonomous analytic transpositional ) مي­رسيم، يعني گونه­اي تعویض جاي تحليلي كه در آن عنصر غالب (در اينجا، محتوا) به طور کامل مورد تأكيد است، تا جايي كه كاملاً شكل و صورت در انزوا فرو مي­روند. اينگونه ترجمه را

6. ترجمه توصيفي (descriptive translation ) مي­ناميم. همانند تمام انواع ترجمه­هاي مستقل،‌حضور و غلبه­ي عنصر غالب [در این نوع ترجمه] مورد تأكيد زياد است، و امكان ترجمه­ي تمام متن، به لحاظ عقلاني انكار مي­شود. ممكن است تصور شود كه اين گونه ترجمه به ندرت رخ مي­دهد، اما به عكس، در برخي فرهنگها بسيار رايج است.

نمونه­اي از اين نوع ترجمه را مي­توان ترجمه متني منظوم (در غالب مصرع و بيت) به يك متن پسين (metatext ) كه نثر است، دانست. رويكردي كه ما حتي در ترجمه­ي موضوعي ديديم (عبور از قافيه به شعر آزاد و بدون سجع و قافيه) [در اینجا] به بالاترين حد خود ديده مي­شود، و متن از [قالب] بيت و مصرع به نثر تبديل مي­شود.

اجازه دهيد كه اكنون به بررسي تعویض جای تلفيقي با محوريت عنصر غالب (dominant-oriented synthetic transposition ) بپردازيم، كه در آن كانون توجه را از متن پسین (تلفیق) قرار داده ایم و آن را از پيشين (تحليل) گرفته­ایم، حتي اگر عنصر غالب تعویض جا (يعني سطح محتوا) در چارچوبي نسبي جابجا شود، و ساير سطوح، زیرین تصور شوند. اينگونه ترجمه را

7. ترجمه بياني (پذيرشي [1] ) (expressive ) مي­ناميم. اينگونه ترجمه را اينگونه مي­توان شناخت كه در نیّات مترجم، عنصر غالب متن پسين با حالت بياني (expressiveness ) متن پسين بر هم منطبق باشند. مترجم واكنش معمول خواننده مفروض متن پيشين را مفروض مي­گيرد و با در نظر گرفتن اين واكنش مفروض، متني را توليد مي­كند كه دست كم به لحاظ نظري، هدفش برانگیختن همان گونه واكنش در خوانند­ي مفروض متن پسين است، که در خواننده مفروض متن پیشین بوجود می­آمد. نظريه­­ي موجود در پس اين رويكرد را «برابری پويا» (dynamic equivalence ) مي­نامند؛ اين نظريه عمدتاً از سوي اِگِن نيدا (Eugene Nida ) مطرح شده است. [2]

اجازه دهيد كه در پايان، آخرين نوع ترجمه را بررسيم یعنی تعویض جای تلفيقي مستقل (autonomous synthetic transposition )،‌كه گونه­اي از ترجمه­ي آزاد محتواي متن پيشين در شكلي (form ) است كه به شکلی دلبخواه از سوي مترجم انتخاب شده است. اين نوع ترجمه را

8. ترجمه آزاد مي­نامند، و از ميان ترجمه­هايي كه در مدل توروپ بررسي كرديم، آن موردي است كه در آن متني توليد مي­شود كه بيشترين تفاوت را نسبت به متن پيشين دارد. اين كار در واقع «ترجمه» به آن معناي رايجي كه ما از آن در ذهن داريم، نيست؛ ما آن را گونه­اي باز توليد مي­ناميم، شبيه آثاري كه معمولاً‌ اينگونه ناميده مي­شوند: «برداشتي آزاد از»، يا «با الهام از».

شايد بتوان ترجمه­ی  جانستون از رمان منظوم پوشكين (Pushkin ) با عنوان اِگن آنگين (Eugene Onegin ) را که در سال 1977 منتشر شد را نمونه­اي از تعویض جای تلفيقي مستقل دانست، به خصوص زماني كه آن را با ترجمه­ی دقيقتر ولاديمير نابوكوف (Vladimir Nabókov ) كه در سال 1964 منتشر شده، مقايسه كرد:

If only Lensky'd known the burning	If he had known what wound
wound that had seared my Tanya's hear!	burned my Tatiana's heart
If Tanya'd had the chance of learning	If Tatiana had been aware,
that Lensky and Eugene, apart,	if she could have known
would settle, on the morrow morning,	that Lenski and Eugene tomorrow
for which of them the tomb was yawning,	were to compete for the tomb's shelter,
perhaps her love could in the end	ah, possibly her love
have reunited friend to friend!	might have conjoined the friends again!
But, even by accident, her passion	But even by chance that passion
was undiscovered to that day.	no one had yet discovered.
Onegin had no word to say;	Onegin about everything was silent;
Tatyana pined in secret fashion:	Tatiana pined away in secret;
of the whole world, her nurse alone,	alone the nurse might have known -
if not slow-witted, might have known. [3]	but then she was slow-witted. [4]

 

در اينجا آوانگاري متن اصلي را مي­آوريم:

"Kogda b on znal, kakaja rana / Moej Tat´jany serdce zhgla! / Kogda by vedala Tat´jana, / Kogda by znat´ ona mogla, / CHto zavtra Lenskij I Evgenij / Zasporjat o mogil´noj seni; / Ah, mozhet byt´, eë ljubov´ / Druzej soedinila vnov´! / No ètoy strasti I sluchajno / eshchë nikto ne otkry-val. / Onegin obo vsëm molchal; / Tat´jana iznyvala tajno; / Odna by nanja znat´ mogla, / Da nedogadliva byla".

 

همانگونه كه به راحتي، حتي بدون دانستن زبان روسي، می­توان دریافت، محتواي ترجمه­ی موجود در ستون راست، با محتواي ستون چپ كاملاً متفاوت است. نیّت مترجم براي شعرگون كردن ترجمه، كاملاً ملموس است، و نتيجه­ي كار، يك شعر همراه قافيه و سجع است كه ويژگي­هاي محتوايي و شكلي متفاوتي نسبت به متن پيشين دارد.

ما هشت گونه­ي نظري از واقعیت بخشی به فرآيند ترجمه در مدل توروپ را بررسي كرديم. اين انواع بر پايه سه معيار اصلي از يكديگر متمايز مي­شوند:

* رمزگذاري مجدد/تعویض جا، يعني تبديل تمايز ميان ترجمه­ي سطح بيان (رمزگذاري مجدد) كه بر عناصر شكلي تأكيد مي­كند، و ترجمه­ي سطح محتوا (تعویض جا).

* تحليل/تلفيق، يعني تمايز ميان بخشي از ترجمه كه بر خوانشها/تفسیرهای مترجم از متن پيشين متمركز است (تحليل) و تجسم متن بالقوه در جهت واقعیت بخشی به آن در قالب متن پسين (تلفيق).

* عنصر غالب/عنصر مستقل، اين مورد شايد مشكل­ترين گونه­ي تمايز باشد، چرا كه واژه­ي «مستقل» مي­تواند موجب شود كه فرد به چيزي بسيار دورتر از متن پيشين بيانديشد. در واقع، ترجمه­ي با محوريت عنصر غالب هم گونه­ای ترجمه مستقل حساب می­شود ‌حتي با همه­ي سلسله مراتب عناصر غالب زيرين خود، همانگونه كه در ديدگاه اصلي ياكوبسن نيز همين بود، در حالي كه آن نوع از ترجمه كه توروپ آن را «مستقل» مي­خواند، تشدید فوق العاده مفهوم «عنصر غالب» است: عنصر غالب تبدیل به عنصر مطلق در کنترل جاودانه بودن متن می­شود، كه به صورت دلخواه به منظور برجسته ساختن آن عنصر غالب دست خوش تغییر می­گردد.

 

Bibliographical references

NIDA E. A., TABER C. The Theory and Practice of Translation. Leiden 1969.

PUSHKIN A. Eugene Onegin. A novel in verse. Edited by Vladimir Nabókov, Princeton, Princeton University Press, 1990 (first edition: 1964), ISBN 0-691-01905-3.

PUSHKIN A. Eugene Onegin. translated by Charles Johnston with an introduction by John Bayley, London, Penguin, 1977, ISBN 0-14-044394-0.

 

---