در پایان درس بیست و یکم، مدل ارائه شده از سوی توروپ (Torop ) را با هشت گونه از ترجمه­ی بسنده دیدیم. این مدل را بار دیگر با شکلی اندکی تغییر یافته در اینجا می­آوریم، و شماره­هایی که نشان دهنده­ی توصیف هر گونه از انواع ترجمه است را اضافه کرده­ایم. توروپ ترجیح داده که از متنی منظوم برای مثال زدن استفاده کند. با این وجود، اگر ما به ذهن بسپاریم که آنچه درباره­ی مفهوم ترجمه­ی تام (total translation ) (رجوع کنید به درس شانزده) به عنوان مدل ترجمه می­گوییم، باید خصوصیتی فراگیر و عام داشته باشد، استفاده از یک متن منظوم برای مثال مانعی برای کارمان ایجاد نخواهد کرد.

ترجمه بسنده
رمزگذاری مجدد				تعویض جا
تحلیل		تلفیق		تحلیل		تلفیق
عنصر اصلی- محور	مستقل	عنصر اصلی- محور	مستقل	عنصر اصلی- محور	مستقل	عنصر اصلی- محور	مستقل
سبک کلان	دقت	سبک خُرد	نقل قول	درون مایه	توصیف	بیان	آزادی
1	2	3	4	5	6	7	8

بخش نخست به رمزگذاری مجدد و تعویض جا می­پردازد، که، برای یادآوری اشاره می­کنیم، میان انتقال سطح بیان (رمزگذاری مجدد) و انتقال سطح محتوا (تعویض جا) تمایز ایجاد می­کنند. در این درس، ما به بخش رمزگذاری مجدد می­پردازیم، و در درس بعد چهار نوع بخش مربوط به تعویض جا را بررسی خواهیم کرد.تحلیل، بخشی از فرآیند ترجمه است که به متن اصلی (متن پیشین)، می­پردازد، حال آنکه تلفیق انداختن تصویر متن پیشین در متن پسین (بالقوه) است. اگر ما بر رمزگذاری مجدّد تحلیلی با محوریت عنصر اصلی (dominant-oriented analytic recording )، تمرکز کنیم، به آنچیزی می­رسیم که توروپ با عناوین زیر از آن یاد می­کند:

1.      ترجمه­ی با سبک کلان (macro-stylistic translation ). در این نوع از ترجمه، عنصر غالب، سطح بیان متن پیشین است، که ساخت سطح محتوای متن پسین نیز بر آن پایه گذاری می­شود. در متن پسین، حفظ مطیع­گونه­ی وزن، سجع، چرخش (strophes ) (اگر با شعر مواجه باشیم)، و همه سایر ساختارهای مربوط به شکل را می­توانیم ببینیم.

به این دلیل به این نوع ترجمه، ترجمه­ی با «سبک کلان» می­گویند که در آن، در حالی که ویژگی­های سبک­شناختی متن اصلی حفظ می­شوند، بازتولید می­شوند، یا بازسازی می­شوند، بر عناصر منحصر به فرد، تمرکزی نیست و این کار به هدف بازتولید فراگیر ویژگی­های سبک کلی متن پیشین، به جای تمرکز بر عناصر منحصر به فرد شکل می­گیرد. به عنوان مثال ترجمه­های مسجّعِ اشعار که وزن شعر را حفظ می­کنند، اما البته محتوای معنایی آنها از متن اصلی متفاوت است، در این مقوله از ترجمه قرار می­گیرند. آنگونه که ناباکوف (Nabókov ) در مقدمه ترجمه­ی مشهور اثر پوشکین (Pushkin ) با نام Evgénij     Onégin  به زبان انگلیسی اشاره می­کند،

بازتولید سجع­های متن و بنابراین ترجمه­ی تمام شعر به گونه­ای ادبی ار نظر احتمال ریاضی غیرممکن است [1] .

اگر مترجمی دست به رمزگذاری مجدد تحلیلی مستقل بزند- «مستقل» به این معنا که عنصر اصلی متن پیشین تبدیل به عنصر غالب مطلق متن پسین شود و همه­ی عناصر غیر غالب را نادیده بگیرد- ترجمه­ای انجام داده که ما آن را اینگونه می­نامیم:

2. ترجمه­ی دقیق (exact translation ). برخلاف نوع گذشته، سطح بیان متن پیشین تا آن حد مسلّط است که چیز دیگری در متن پسین باقی نمی­ماند. برخی محقّقان این گونه ترجمه را «ترجمه­ی میان سطری» (interlinear translation ) می­نامند.

سبک (style ) و نحو (syntax ) متن پیشین به طور کامل متن پسین را فرو می­برد، قواعد ساخت عبارت در زبان مقصد را واژگون می­کند و آنها را جهت سازگار شدن با قواعد زبان مبداء به تعظیم وا می­دارد. به سختی می­توان نتیجه­ی این ترجمه را متن دانست. تنها کمکی است برای دسترسی به متن اصلی. وسیع­ترین استفاده­ی این گونه ترجمه چاپ اشعار همراه با «متن» ترجمه­ی شده­ی آنهاست که در کنار متن اصلی منتشر می­شوند. این گونه ترجمه به این شکل غیرقابل خواندن است، و تنها به عنوان یک «یادداشت توضیحی» برای متن پیشین بکار می­آید.

با عبور از رمزگذاری مجدد تحلیلی و رسیدن به رمزگذاری مجدد تلفیقی (synthetical recording ) – یعنی ترجمه­ای­ که بر پایه­ی سطح بیان بنا شده، اما نظر به تلفیق دارد، به عبارت دیگر نظر به محصول کار ترجمه دارد، که نتیجتاً انعکاس متن  در [ذهن] یک خواننده­ی مفروض است که مترجم آن را تصور می­کند- می­رسیم به نخستین نوع ترجمه­ بر پایه­ی عنصر غالب متن پیشین (prototext dominant ):

3. ترجمه­ی با سبک خُرد (micro-stylistic translation ). هدف اصلی این نوع از ترجمه باز تولید ابزارهای بیانی شخص مؤلف است. در این مقوله ترجمه­های بیگانه ساز (exoticizing translation ) قرا می­گیرند (حفظ realia [واژگان فرهنگی] که با خواننده، فاصله­ی فرهنگی متن خوانده شده را حفظ می­کند)؛ ترجمه­های بومی­ساز (localizing translations ) (اصلاح و تعدیل realia و جایگزینی آنها بوسیله­ی واژگان فرهنگی مشابه از فرهنگ مقصد، به منظور محو کردن فاصله­ی فرهنگی متن پیشین [با خواننده])؛ و ترجمه­های مداری (tropic translation ) (بازتولید صناعتهای بلاغی منحصر به فرد متن پیشین).

این گونه از ترجمه را ترجمه­ی «با سبک کلان» می­نامیم چرا که استراتژی ترجمه بر پایه­ی بازتولید کل سبک شکلی (formal style ) متن پیشین بنا نشده، بلکه بر بازتولید صناعات سبکی خاص متن پیشین بنا شده، و توجه خاصی به نحوه­ی تلقّی خواننده­ی مفروض متن پسین می­شود.

آخرین نوع از رمزگذاری مجدد را رمزگذاری مجدد تلفیقی مستقل (autonomous synthetic recoding ) می­نامیم، که در آن شاخص اصلی و غالب متن پیشین در حالی که همه­ی عناصر دیگر را (عناصر زیرمجموعه­ی عنصر اصلی و عناصر درجه دوم) به کناری می­نهد، در متن پسین تبدیل به عنصری خودکامه (absolute ) می­شود. توروپ اینگونه ترجمه را اینطور نامیده است:

4. ترجمه­ی نقل قولی (quotation translation ). در این نوع ترجمه، هدفِ بازتولیدِ شکلی (formally ) سطح بیان آنقدر مهم تلقی می­شود که تنها محدودیتهای شکلی (formal limitations ) (دستور زبان و نحو) مانع می­شوند که مترجم، متن اصلی را «عیناً» بیاورد (کپی کند): در اینجا دقت واژگانی (lexical precision )، عنصر خودکامه و حکمران مطلق است.

تفاوت میان ترجمه­ی دقیق (exact translation ) و ترجمه­ی نقل قولی، بیشتر در این حقیقت نهفته است که ترجمه­ی دقیق، ترجمه­ای میان سطری (inter-linear ) است، یعنی اصلاً به قواعد نحوی زبان مقصد توجهی ندارد، در حالی که ترجمه­ی نقل قولی به لحاظ واژگانی دقیق است (lexically exact )، اما به محدودیتهای شکلی­ای که زبان مقصد بر آن تحمیل می­کند، توجه دارد و آنها را منعکس می­کند. به همین دلیل است که ترجمه­ی دقیق را ترجمه­ی تحلیلی می­دانند (با محوریت متن پیشین)، در حالی که ترجمه­ی نقل قولی ترجمه­ی تلفیقی است (اولویت نسبتاً زیادی به قابلیت خوانده شدن داده می­شود). گاه این نوع از ترجمه را ترجمه­ی «تحت اللفظی» می­نامند، اما ما فکر می­کنیم که این اصطلاح آنقدر مبهم و بلند پروازانه است که نمی­توان آن را در بافت یک رده­بندی علمی قرار داد. در بخش سوم این دوره­ی آموزشی به این مسأله خواهیم پرداخت.

تا اینجا، ما چهار نوع از ترجمه­ی از نوع رمزگذاری مجدد را بررسی کردیم. در درس بعد، به بررسی چهار نوع دیگر از ترجمه­ی بسنده، که به گروه ترجمه­های جابجایی تعلق دارند، خواهیم پرداخت.

 

Bibliographical references

NABÓKOV V. Foreword. In Eugene Onegin, by Aleksandr Pushkin, edited by Vladimir Nabókov, 4 vol., Princeton, Princeton University Press, 1975. ISBN 0-691-01905-3.

TOROP P. La traduzione totale. Ed. by B. Osimo. Modena, Guaraldi Logos, 2000. ISBN 88-8049-195-4. Or. ed. Total´nyj perevod. Tartu, Tartu Ülikooli Kirjastus [Tartu University Press], 1995. ISBN 9985-56-122-8.

---