Çeviri Süreci – Birinci Bölüm

  Geçen dersin sonunda dediðimiz gibi, çeviribilim alanýnda yapýlan çalýþma ne olursa olsun, birleþtirici öðe, betimlediðimiz tüm deðiþik çeviri türlerinin etkinliðinin paylaþtýðý/ sahip olduðu iþlevin, yani çeviri iþlevinin anlaþýlmasý ve betimlenmesi olabilir. 

  Bazý araþtýrmacýlar aþaðýdaki iki öðe arasýnda kesin bir ayýrým yapar:
  

·  ürünün, baþka bir deyiþle, çevrilmiþ metnin veya üstmetnin analizini hedefleyen yaklaþým ve

·  önmetinden üstmetin yaratmaya yarayan üe birinci derecede önem veren yaklaþým.

  Yeni çeviribilim dalýnýn temellerini atan ve çeviri çalýþmalarýnýn en büyük isimlerinden biri olan James S. Holmes’e  (1924-1986) göre, böylesi bir ayýrým pratik anlamda neredeyse imkansýzdýr ve pek de verimli sonuçlar getirmez:

  Çeviri sürecini çeviri biliminin ilgi alanýnýn merkezine getirirken onu çeviri ürünü ile karþý karþýya deðil, yan yana getirerek algýlamak doðru olacaktýr. Bu durumda çeviri süreci özgün metin ile çeviri metin arasýndaki iliþki olarak anlaþýlacaktýr.

  Çevirmesi gereken metni okuyan çevirmen, sanal bir mekana olasý üstmetinleri yansýtarak okur. Bu sanal mekanda yeni metin oluþmaya baþlar: Önce zihinsel malzeme oluþur (çevirmenin algýladýðý malzemenin iþlenmesi); ardýndan oluþan üstmetnin düzgüsü (çevirinin dili) olan kesin ve geleneksel bir yapý içine söz konusu malzeme somut biçimde yerleþir. Ýnsan zihni – hýzlýca ve her zaman bilincinde olmaksýzýn – önmetnin üstmetnin diline aktarým biçimlerini deðerlendirir ve, oyun teorileri ile oldukça benzer bir seçme süreciyle ², ortaya çýkanlar arasýndan en uygun seçeneði seçer.

  Bu seçim süreci oldukça karmaþýktýr, çünkü yapýlan seçimlerin zincirleme sonuçlarý olduðu sýkça götülür. Örneðin, bir eþdeðer (eþdeðer öðe) yerine bir diðerini seçmek, belirli anlamsal olasýlýklarý hiç hesaba katmazken bazýlarýný vurgulamak anlamýna gelir; metiniçi ve metinlerarasý göndermeler yaratýrken, bazý göndermeleri de ortadan kaldýrýr. Bu yüzden geçici seçim, metin tümüyle deðerlendirilerek yapýlmalýdýr; "kesin" bir seçenekten söz edilemez, çünkü tüm metne göre önmetnin gösterebileceði geliþmeler saymakla bitmez..

  Gördüðümüz gibi metin, ayný zamanda bir metinlerarasý ve metiniçi göndermeler bütününden oluþan karmaþýk bir yapýya sahiptir. Çevirmenin ilgisinin yoðunlaþmasý gereken noktalardan biri, yansýz ve belirgin öðeler arasýndaki ayýrýmdýr: Bir öðenin yansýz veya belirgin olmasý, kültürel baðlam (metinlerarasý göndermeler); yazan kiþinin edebi baðlamý (metiniçi göndermeler) ve ilgili öðeden hemen önceki ve sonraki sözel öðeler ile baðlantýlý olarak saptanmalýdýr (iç baðlam).

  Ne dilbilimsel ne de kültürel alanda gerçek bir gösterge-gösterge eþitliði hiç olmadýðýndan çevirmen aktardýðý çalýþmasý esnasýnda önmetnin bazý yönlerini tercih ederken, o denli önemli saymadýðý bazý yönleri ikinci plana atar. Çeviri etkinliðinin temelinde «çevrilmiþ üründe en önemli saydýðýn öðenin seçimi» vardýr ⁴; baþka bir deyiþle, metin olabildiðince nesnel ölçütler ile analiz edilir;  esas öðeyi (baskýn) oluþturacak ve çevresinde tüm metnin tanimlanacaðý bir öðe, bir temel öðe saptanmaya çalýþýlýr:  

Çeviri seçeneklerini de belirleyen bu tür analiz sadece edebi eserlere uygulanabilir nitelikte deðildir: her metnin bir baskýnlýðý vardýr. Edebi eseri ayýran özellik, olsa olsa estetik iþlevinin baskýn öðe olmasýdýr:

  Çeviri süreci somut olarak deðerlendirildiðinde, önmetnin hangi türden olduðu saptanmaya çalýþýlarak bir metnin baskýn öðesi bulunulmamalýdýr. Bu yön baþlý baþýna metnin analizi için belirleyici gözükse de, metnin çevirisinin dýþýnda, gerçek çeviri süreci esnasýnda önmetnin kendi kültürü ve dilindeki rolü ile alýmlama kültürü ve dilindeki rolü arasýndaki iliþkilerin oluþturduðu karýþýk duruma yoðunlaþmak gerekir ⁷.

  Çeviri sürecinin  teorik modeli, çeviribilimin çekirdeði, baskýnlýðýn aktarým olasýlýklarýnýn teoride neler olduðunu veya çevirinin teorik olasýlýklarýný betimlemelidir  ⁸.


Kaynakça

BRJUSOV V. Fialki v tigele,  Sobranie socinenij v semi tomah içinde, cilt 6, Moskvà 1975.

HOLMES J. S. Translated! Papers on Literary Translation and Translation Studies. Amsterdam, Rodopi, 1988. ISBN 90-6203-739-9.

GORLÉE D. L. Semiotics and the Problem of Translation with Special Reference to the Semiotic of Charles S. Peirce. Alblasserdam, Offsetdrukkerij Kanters, 1993.

JAKOBSON R. Language in Literature. Yayýna hazýrlayanlar: Krystyna Pomorska ve Stephen Rudy. Cambridge (Massachusetts), Belknap Press, 1987.

TOROP P. Total´nyj perevod [La traduzione totale]. Tartu, Tartu Ülikooli Kirjastus [Tartu Üniversitesi Yayýnlarý], 1995. ISBN 9985-56-122-8.

¹ Holmes 1988, s. 81.
² Gorlée 1993.
³ Jakobson 1987, s. 46.
⁴ Brjusov 1975, s. 106.
⁵ Jakobsón 1987, s. 41.
⁶ Jakobson 1987, s. 43.
⁷ Torop 1995, s.104.
⁸ Torop 1995, s.104.


Copyright © 2004 Logos Group.

IN RETE
(in inglese)
JAKOBSÓN


TOROP P.