Er bestaat een wereldorganisatie, de International Organization for Standardization (ISO), die zich bezighoudt met de ontwikkeling van internationale normen met het doel uniforme criteria te verkrijgen voor productie van voorwerpen en presentatie van documenten op de meest uiteenlopende gebieden. Die gelijkschakeling vergemakkelijkt internationale contacten doordat ze universele parameters biedt waaraan men zich dient te houden wanneer men gegevens en producten uitwisselt.
De ISO, die gevestigd is in Genève, bestaat uit verschillende nationale instellingen die een bijdrage leveren aan definiëring van internationale normen en soms de bijzonderheden vaststellen van nationale versies van die normen. Zo bestaat in Italië de UNI, Ente Nazionale di Uniformazione, die gevestigd is in Milaan en in Nederland het NEN, het Nederlands Normalisatie-instituut. Van sommige normen bestaat uitsluitend een ISO-versie, van andere alleen een nationale variant, van weer andere een gecombineerde ISO-NEN-versie, dat wil zeggen de specifieke nationale versie waarin een ISO-norm in Nederland vorm heeft gekregen.
Voor wat vertalingen betreft, bestaat er nog geen specifieke Nederlandse norm, maar wel de norm ISO 2384, die gepubliceerd is in 1977 en door vierentwintig landen, waaronder Nederland, is goedgekeurd. De exacte titel ervan luidt: «Documentation - Presentation of translations» . De norm houdt zich vooral bezig met twee problemen:
- in welke mate een vertaling kan worden beschouwd als substituut van het origineel
- in welke mate het mogelijk moet zijn van de vertaling terug te gaan naar het origineel
Daar deze cursus een leergang wil zijn voor wie wil leren vertalen, lijkt het ons van fundamenteel belang om uit te gaan van de officiële definities en normen, ook omdat bij bestudering van vertalingen in de alledaagse werkelijkheid blijkt, dat die normen in de meeste gevallen niet worden nageleefd, vaak omdat degenen die zich met publicatie van de vertalingen bezighouden deze in het geheel niet kennen.
Wij willen wel stellen dat de hier besproken norm niet echt centraal staat in deze cursus. Het gaat om indicaties die niet in elke situatie strikt verplicht zijn, en ze hebben evenmin betrekking op ieder soort vertaling.
De ISO-norm 2384 heeft betrekking op vertalingen van complete, gedeeltelijke of ingekorte documenten, maar geldt niet voor abstracts, de korte samenvattingen die men vaak aantreft aan het begin van artikelen, en die veelal in de meest gebruikte talen gesteld zijn, zoals in het Engels.
Punt 4 van de norm is een opsomming van de verplichte en facultatieve bestanddelen van een vertaling, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen vier soorten publicaties: boeken, tijdschriften, artikelen in tijdschriften, octrooien.
BOEKEN
Bij boeken of andere op zich zelf staande publicaties is het verplicht om van vertalingen aan te geven:
naam en voornaam van de auteur(s) van het origineel, waarbij ieders rol wordt aangegeven: een individuele auteur, een auteur die deel uitmaakt van een collectief (bijvoorbeeld een bedrijf), de hoofdredacteur of de wetenschappelijk redacteur;
de titel van het vertaalde werk, of de vertaling van de titel van het origineel;
het soort vertaling: of die volledig, gedeeltelijk of ingekort is (in de laatste twee gevallen moet worden aangegeven welke delen vertaald zijn en welke zijn weggelaten);
de instelling die voor vertaling verantwoordelijk is, de naam en voornaam van de vertaler(s) en van de hoofdredacteur, wetenschappelijk redacteur of uitgever van de vertaling;
het International Standaard Book Number (ISBN), een nummer dat aan elke publicatie wordt verleend die geen tijdschrift is en dat gegevens bevat over het land van publicatie, de uitgever en de titel;
een vermelding van de exclusieve rechten op de vertaling.
Facultatief zijn echter de volgende gegevens:
de taal van de vertaling;
de vertaling van de titel van de reeks of verzameling.
Van het oorspronkelijke document moet echter worden aangegeven:
de titel in de oorspronkelijke taal;
de plaats en datum van de publicatie in de oorspronkelijke taal;
het nummer van de uitgave (eerste, tweede, enz.);
de uitgever;
de taal van het origineel;
het ISBN-nummer.
Facultatief is de vermelding van de titel van de reeks of verzameling en het nummer van het originele document binnen die reeks.
De ISO-norm 2384 houdt ook rekening met een mogelijkheid die maar weinig zou mogen voorkomen: het geval dat een vertaling niet rechtstreeks (bijvoorbeeld uit het Arabisch in het Nederlands) tot stand komt, maar via een derde taal is uitgevoerd (bijvoorbeeld: uit het Arabisch in het Frans en daarna uit het Frans in het Nederlands), zoals heel lang is gebeurd met de tekst van Duizend en één nacht, wat er de oorzaak van is dat de vertelster nog steeds bekend staat als Sheherazade, op zijn Frans, en niet als Shahrazàd).
In dat geval moet van de tussenliggende vertaling worden aangegeven:
de titel;
de datum en plaats van publicatie;
het nummer van de editie;
via welke taal de vertaling tot stand is gekomen;
het ISBN-nummer.
TIJDSCHRIFTEN
Onder tijdschrift verstaan wij iedere publicatie die met een zekere frequentie verschijnt.
De informatie die verplicht is bij vertaling van een tijdschrift is de volgende:
de titel van het tijdschrift in de taal van de vertaling;
het soort vertaling: of die volledig, gedeeltelijk of ingekort is (in de laatste twee gevallen moet worden aangegeven welke delen vertaald zijn respectievelijk zijn weggelaten);
wie verantwoordelijk is voor de vertaling: een persoon, bedrijf, redacteur of uitgever;
het jaar van publicatie en specificatie van het deel, het nummer en, voor het vertaalde gedeelte, het nummer van de pagina's;
de uitgever;
de titel (zoals vastgesteld door de ISDS, International Serials Data Systems) en het ISSN, International Standard Serial Number, het equivalent van het ISBN voor tijdschriften.
Facultatief is echter:
de taal van de vertaling;
de plaats en datum van publicatie van de vertaling;
gegevens die dienen om de vertaling te kunnen aanschaffen (nummer, datum en prijs).
Voor het origineel van het in een tijdschrift gepubliceerde document moet echter worden aangegeven:
de titel van het oorspronkelijke tijdschrift;
het jaar van publicatie, deel en nummer, zowel van het deel als van de andere bibliografische bestanddelen (indien deze verschillen van die van de vertaling);
de taal van het originele document;
na de pagina's van de vertaling, tussen haakjes, die van het originele document;
de titel en het ISSN-nummer.
Facultatief is de aanduiding van de plaats van publicatie van het origineel, tenzij die noodzakelijk is om het tijdschrift aan te duiden; in dat geval is ze verplicht.
BIJDRAGEN OF ARTIKELEN
Wanneer een boek bestaat uit teksten van verschillende auteurs, wordt ieder van die teksten aangeduid als «bijdrage», terwijl een «artikel» een bijdrage is die in een tijdschrift wordt gepubliceerd.
Wanneer een bijdrage of artikel in vertaling verschijnt, moeten sommige gegevens van de vertaling worden vermeld:
de naam en voornaam van de auteur(s) van het origineel, waarbij ieders rol wordt aangegeven: een individuele auteur, een auteur die deel uitmaakt van een collectief (bijvoorbeeld een bedrijf), de hoofdredacteur of de wetenschappelijk redacteur;
de vertaling van de titel van het artikel;
het soort vertaling: of die volledig, gedeeltelijk of ingekort is (in de laatste twee gevallen moet worden aangegeven welke delen vertaald zijn respectievelijk zijn weggelaten);
de instelling die voor vertaling verantwoordelijk is, de naam en voornaam van de vertaler(s) en van de hoofdredacteur, wetenschappelijk redacteur of uitgever van de vertaling;
gegevens die dienen om de publicatie te kunnen aanschaffen (nummer, datum en prijs).
Facultatief is echter:
de taal van de vertaling;
de plaats en datum van publicatie van de vertaling;
Als het niet gaat om een vertaling van artikelen uit tijdschriften, moet worden aangegeven aan wat voor soort document de tekst is ontleend.
Ook Als het gaat om een voorpublicatie (preprint), moet dit worden aangegeven.
Sommige gegevens van het origineel moeten worden aangegeven wanneer de vertaling van een bijdrage of artikel verschijnt:
de titel van het artikel in de oorspronkelijke taal;
de titel van het tijdschrift in de oorspronkelijke taal;
het jaar van publicatie, deel en nummer, zowel van het deel als van de andere bibliografische bestanddelen;
het ISSN- of ISBN-nummer.
Facultatief is de aanduiding van de plaats van publicatie van het origineel, tenzij die noodzakelijk is om het tijdschrift aan te duiden; in dat geval is ze verplicht.
OCTROOIEN EN SOORTGELIJKE DOCUMENTEN
Bij publicatie van de vertaling van een octrooi moeten sommige delen van de vertaling worden aangegeven, nl.:
het soort document
het land van publicatie
het identificatienummer
de naam van het land van de aanvragers of houders, ongeacht of het gaat om individuen of bedrijven
de vertaling van de titel.
Bovendien moeten enige gegevens van het origineel worden aangegeven:
de titel van het document
de taal van het originele document.
Facultatief zijn:
nummer, datum en land van de aanvraag
registratienummer en -datum
publicatienummer en -datum
datum van het octrooi
taal van de vertaling
publicatiedatum van de vertaling
Bibliografie
International Organization for Standardization (ISO),
Documentation - Presentation of translations, Genève, © 1977.
http://www.iso.ch
http://www.unicei.it
http://www.nen.nl
