"Wenn man erwägt, daß von den aufgefundenen Traumgedanken nur die wenigsten durch eines ihrer Vorstellungselemente im Traum vertreten sind, so sollte man schließen, die Verdichtung geschehe auf dem Wege der Auslassung, indem der Traum nicht eine getreuliche Übersetzung oder eine Projektion Punkt für Punkt der Traumgedanken, sondern eine höchtst unvollständige und lückenhafte Wiedergabe derselben sei."¹

Wanneer men stelt dat slechts zeer weinige van de gevonden droomgedachten door een van hun voorstellingselementen in de droom vertegenwoordigd worden, dan moet men tot de conclusie komen dat de neerslag door middel van weglating tot stand komt, daar de droom geen trouwe vertaling of projectie punt voor punt van de droomgedachte is, maar een hoogst onvolledige en gebrekkige weergave ervan.

In deze les gaan we verder met Wordtheque en kijken tevens naar andere hulpmiddelen voor vertalers. Ik moet weer een probleem oplossen dat ik in een hedendaagse Britse roman ben tegengekomen. De zin in kwestie is de volgende:

Mijn probleem ligt niet op het vlak van de betekenis, daar het vrij eenvoudig is aan te voelen dat de uitdrukking "sure as pants" iets als ‘zeker’ betekent. Daar het om verhalende literatuur gaat, moet ik enkele kenmerken van deze uitdrukking kunnen plaatsen.

1. is het een gebruikelijke uitdrukking?
2. zijn er andere, soortgelijke maar meer gebruikelijke uitdrukkingen waarvan dit een variant is?
3. in wat voor contexten kun je haar tegenkomen?
4. heeft ze connotaties van een laag register?

Ik probeer de string in te voeren in de Wordtheque: geen resultaat. Dit zegt me op zich al iets: als de uitdrukking niet voorkomt in de kolossale data base, dan komt ze niet vaak voor. Zonder de moed te verliezen, besluit ik de string in twee substrings op te splitsen, omdat ik de precieze omvang van de standaardcollocatie niet ken, en om te zien of misschien slechts twee van de drie woorden bij elkaar horen:

sure as

as pants.

Hier zijn enige resultaten van "sure as":

De resultaten zijn erg talrijk en ik heb er hier maar een paar overgenomen. Voor "as pants" krijg ik echter de volgende:

Zoals men ziet heeft dit laatste voorbeeld (het enige resultaat van de zoekopdracht) helemaal niets te maken met mijn onderzoekje. Daarom kijk ik naar de resultaten van "sure as", en daarbij valt me op dat in vele gevallen die vaag te maken hebben met onze situatie, de string wordt voorafgegaan door een tweede "as", hetgeen bevestigt dat "sure as pants" een complement van vergelijking vormt. Om te controleren of er typische uitdrukkingen van dit soort bestaan, probeer ik nu te zoeken op "as sure as". Hier komt een samenvatting van de uitkomsten:

Daar me opvalt dat uitdrukkingen met "hell" en "eggs" prevaleren, probeer ik te zoeken in de zoekmachine op internet, Google, waar ik ook langere strings kan gebruiken, en verkrijg deze gegevens:

sure as hell 141.000 gevallen

sure as eggs 3.400 gevallen

sure as pants 2 gevallen

Omdat het om een Britse tekst gaat, probeer ik de zoekopdracht te beperken tot Britse sites, om te zien in hoeverre deze gegevens daar veranderen:

ik log in op de site http://www.google.co.uk, klik op de optie "pages from the UK" en herhaal de zoekopdracht:

sure as hell 10.200 gevallen

sure as eggs 693 gevallen

sure as pants 1 geval

Het eerste wat me opvalt is dat de verhouding tussen de frequentie van "eggs" en "hell" bij de eerste opdracht 2,4% bedroeg en bij de tweede 6,8% (bijna driemaal zoveel), waaruit ik opmaak dat "as sure as eggs are (is) eggs" waarschijnlijk een Britse uitdrukking is. Dit wordt bevestigd als ik kijk in de Cambridge Dictionary (http://dictionary.cambridge.org):

Het enige geval van "sure as pants" zegt me niet veel: het staat op de site waarop reclame wordt gemaakt voor het boek dat ik juist wil vertalen. Ik leid daarvan af dat het zeker niet om een vaste uitdrukking gaat. Sterker nog, de uitdrukking is waarschijnlijk door de auteur zelf bedacht, of in een nogal beperkte groep mensen gebruikt, zo beperkt dat ze nog niet buiten die groep zichtbaar is geworden.

De context, zoals reeds valt op te maken uit het korte citaat aan het begin van deze les, is die van een situatie waarin sprake is van seks en seks wordt bedreven. Ofschoon er geen hechte relatie bestaat tussen seks en ondergoed, is het waarschijnlijk dat de schrijfster gedacht heeft aan de connotaties die dit met zich meebrengt, en deze aan de lezer heeft willen doorgeven.

Het zou heel eenvoudig zijn hier met een vaste uitdrukking te vertalen. De meest banale die bij me opkomen zijn, bijvoorbeeld:

zo zeker als wat

zo zeker als twee en twee vier is

zo zeker als belastingen en doodgaan

Op deze manier zou een heel weinig gebruikte uitdrukking in de vertaling worden vervangen door een staande uitdrukking, een cliché, afkomstig uit totaal verschillende contexten en met connotaties die in een heel andere richting wijzen dan naar seks. "Zo zeker als twee en twee vier is" is nogal oubollig, al komt het volgens Google.nl veel voor, meer dan "zo zeker als één en één twee is" , en ze zijn nogal lang voor het nogal snelle proza van de brontekst. Google.nl geeft ook geen bruikbare alternatieven: opvallend veel gevallen van "zo zeker als" komen uit de wereld van de Christelijke bijbel, en "zo zeker als belastingen en doodgaan" is geen vaste uitdrukking.

We moeten ons ook afvragen wat er nou zo zeker is aan ondergoed. Het meest zekere aan ondergoed in onze cultuur is misschien dat je het elke dag aantrekt. Het zou mooi zijn een uitdrukking te vinden die deze ongebruikelijke en gewaagde beeldspraak behoudt. Twee oplossingen die bij me opkomen zijn:

zo zeker als mijn onderbroek

je kunt er je onderbroek om verwedden

De eerste oplossing lijkt me minder sterk, de tweede komt misschien het dichtst in de buurt van de schertsende sfeer van het boek en laat tegelijk de beeldspraak intact.

FREUD SIGMUND, Die Traumdeutung (1902),