LOGOS - Multilingual Translation Portal

9 - Wordtheque
"Wenn wir also sagen, ein unbewußter Gedanke strebe nach Übersetzung ins Vorbewußte, um dann zum Bewußtsein durchzudringen, so meinen wir nicht, daß ein zweiter, an neuer Stelle gelegener Gedanke gebildet werden soll, eine Umschrift gleichsam, neben welcher das Original fortbesteht."¹ Als wij dus zeggen dat een onbewuste gedachte ernaar streeft te worden vertaald naar het voorbewuste, om daarna door te dringen tot het bewuste, dan bedoelen we niet dat op een andere plaats een tweede gedachte moet worden gevormd, als het ware een omwerking waarnaast het origineel blijft bestaan. Op de site www.wordtheque.com bevindt zich een corpus dat men kan vergelijken met het British National Corpus, maar dat een heel andere structuur heeft. Dit is een kostbaar werktuig voor vertalers, omdat het, zoals we zullen zien, meerdere soorten zoekopdrachten mogelijk maakt. De Wordtheque is een site die is ondergebracht bij het portaal van de in het Italiaanse Modena gevestigde Logos Group, die ook deze cursus mogelijk heeft gemaakt. Wordtheque is een gigantische database van teksten van verschillende aard en in meerdere talen. Op het moment dat deze tekst werd geschreven (maart 2004), telde Wordtheque meer dan zevenhonderd miljoen woorden in de volgende talen: Afan oromo Afrikaans Albanees Arabisch Assamees Asturiaans Aymara Azeri Bahasia indonesia Baskisch Braziliaans Portugees Bretons Bulgaars Calabrees Catalaans Chinees Corsicaans Cree Deens Dioula Duits Emiliaans Engels Esperanto Estisch Farøerees Fins Frans Fries Friulaans Gallego (de taal van Galicië) Genuees Georgisch Japans Grieks Groenlands Guarani Hausa Hebreeuws Hindi Hmong Hongaars Iers IJslands Italiaans Javaans Jiddisj Kannada Kashmiri Kawésqar (alacalufe) Kinyarwanda Klingon Koerdisch Konkani Koreaans Kroatisch Latijn Lets; lingala Litauws Lombardisch Luo Luxemburgs Malagasy Maleis Maltees Maori Mapunzugun Maya Modenees Mongools Nahuatl Napolitaans Nederlands Noors Occitaans Oekraïens Perzisch Piëmontees Pools Portugees Quechua Rapanui Rheto-romaans Roemeens Romanesco (Rome) Russisch Sardisch Servisch Siciliaans Siswati Slowaaks Sloveens Somali Spaans Swahili Tagalog Tamil Teloegoe Thai Tsjechisch Tsonga Turks Urdu Valenciaans Venetiaans Vietnamees Welsh Witrussisch Zoeloe Zweeds De home page van Wordtheque is in het Engels opgesteld en geeft meteen het invoerveld voor zoekopdrachten, waarbij men over de volgende velden kan beschikken: language, word, author, title, waaraan door op de bijbehorende icoontjes te klikken subject en publisher kunnen worden toegevoegd. Dit zijn de mogelijke aanwijzingen voor een zoekopdracht die op dat segment van het enorme corpus wordt uitgevoerd dat aan de opgegeven criteria voldoet. Het corpus is niet door taalkundigen aangemaakt, en kent dus geen maatstaven van homogeniteit of heterogeniteit. De teksten die er deel van uitmaken zijn vrij van auteursrecht (en kunnen dan desgewenst volledig worden gedownload) of ze kunnen in elektronisch formaat worden opgehaald en verschijnen dan in een vorm waarin ze door middel van een zoekmachine gratis kunnen worden geraadpleegd. Het resultaat is in elk geval indrukwekkend, vooral voor de beter vertegenwoordigde talen als het Engels, Italiaans, Spaans, Portugees, Duits en Latijn. De aanwezige teksten kunnen literair of technisch van aard, essayistisch of de actualiteit betreffend, origineel of vertaald zijn. Wanneer een zoekopdracht tot resultaten leidt, worden deze zichtbaar in een venster dat ongeveer zeven regels omvat, waarin de co-tekst van het gezochte woord of stukje tekst te vinden is. Men kan losse woorden invoeren of een sequentie van maximaal drie woorden. Net als in het eerder gegeven voorbeeld van het British National Corpus, verkrijgt men ook bij de Wordtheque geen definities, maar co-teksten, en naar de betekenissen moet langs empirische en intuïtieve weg worden gezocht. Vervolgens kan men die dan controleren. Als de gevonden co-tekst niet toereikend is om een idee te krijgen van de betekenis van het/de gezochte woord(en), kan men die naar boven of naar beneden laten lopen (scrollen) door op de pijltjes te klikken. Als men de volledige tekst onder ogen wil krijgen (mits deze beschikbaar is), dan kan men op de titel klikken. Wil men echter zien of het woord in het Logos-woordenboek voorkomt, dan kan men op het woord zelf klikken (in het venster met de co-tekst verschijnt het gezochte woord blauwgekleurd om aan te geven dat een link aanwezig is). Ik probeer de Wordtheque te gebruiken om twijfel weg te nemen. In een Engels drama uit het eind van de twintigste eeuw vind ik de uitdrukking "Leave well alone". Er is vrijwel geen co-tekst aanwezig, daar het om een zin uit een dialoog gaat en omdat het een weinig voorspelbare tekst is, zou de uitdrukking meer dan één betekenis kunnen hebben. Ik ken de uitdrukking "leave alone" in de zin van "met rust laten", "laten zitten", maar begrijp niet of invoeging van "well" de betekenis al dan niet verandert en zo ja, hoe. Als ik de woorden invoer onder "word" en als taal het Engels opgeef, dan krijg ik vier resultaten: ... significantly with woman as the pilgrim! But the end--that would be a difficulty." "One for your sex to solve," said the Professor. When they arrived at the cottage the wails were dying away, and Hadria advised that they should leave well alone. So the baby's victim somewhat reluctantly retired. "After all, you see, if one has strength of purpose, one can achieve freedom," he observed. "At the expense of the affections, it would seem," said Hadria. The walk was [...] Author: *Caird Mona* Title: THE DAUGHTERS OF DANAUS ... so long for the question, while the schoolmaster looked at a new side of his finger, and bit it, and looked at it again, that at length the boy repeated: 'The question is, sir--?'Whether you had not better leave well alone.'Is it well to leave my sister alone, Mr Headstone? do not say so, because I do not know. I put it to you. I ask you to think of it. I want you to [...]Author: *Dickens Charles* Title: OUR MUTUAL FRIEND Source: http://promo.net/pg/_authors/dickens_charles_.html ... best to get up in the world, you pull me back. Charley? you, Liz. Why can't you let bygones be bygones? Why can't you, as Mr Headstone said to me this very evening about another matter, leave well alone? What we have got to do, is, to turn our faces full in our new direction, and keep straight on.'And never look back? Not even to try to make some amends?'You are such a [...] Author: *Dickens Charles* Title: OUR MUTUAL FRIEND Source: http://promo.net/pg/_authors/dickens_charles_.html ... shot by some trigger-happy Philistine with a sub-machine gun..." "You mean Palestinian," His Holiness interjected. "It makes no difference: same name, same race, same alms," He growled. He stopped for a moment, in a fit of rage. "Let's leave well alone," He suggested, when He had quietened down. "But I have to say there is no excuse for the excesses of the Middle Ages and still less for the excesses that followed, which opened the way to the dogma [...] Author: *Russo Vittorio* Title: HOLINESS! Source: http://www.panservice.it/mirror/liberliber/bibliot Subject: ITALIAN FICTION (853) De frequentie waarmee ik de combinatie van woorden tegenkom, doet me vermoeden dat het gaat om een standaardcollocatie, en uit de linguïstische context lijkt me naar voren te komen dat de uitdrukking een betekenis heeft die dicht in de buurt komt van "leave alone". De eerste drie teksten zijn oorspronkelijk in het Engels geschreven, de vierde is een vertaling uit het Italiaans. Ik probeer vervolgens met behulp van het internet het Italiaanse origineel te vinden. Na er een elektronische versie van te hebben gevonden op de site www.liberliber.it, die een uitgebreide elektronische bibliotheek van Italiaanstalige teksten of vertalingen naar het Italiaans bevat, zoek ik een kenmerkend woord dat zich in de co-tekst bevindt, bijvoorbeeld "palestinese" (Palestijns) en vind zo het overeenkomstige citaat: rischiando anche qualche raffica di mitra dei Filistei...» «Palestinesi, vuoi dire» rettificò Sua Santità. «Fa lo stesso: stesso nome, stessa razza, stessi obiettivi!» commentò quello secco. Si fermò per un attimo mentre sibilava d'ira il suo naso. «Voglio lasciar perdere» sentenziò quando si fu placato. «Dico però che non ci sono scuse per gli eccessi del Medioevo e ancor meno ce ne sono per quelli successivi, che aprirono la via al dogma [...] De vertaling "Voglio lasciar perdere" (ik wil er niet verder op ingaan) bevestigt me dat de betekenis "leave well alone" diegene is waartoe ik was gekomen door analyse van de co-tekst. In de volgende les zullen we kennis maken met andere functies van Wordtheque. Bibliografische verwijzingen FREUD SIGMUND, Die Traumdeutung (1902), Frankfurt am Main, Fischer Taschenbuch Verlag, 1991 (Zwölfte, unveränderte Auflage 2005) ISBN 3-596-10436-X FREUD SIGMUND The Interpretation Of Dreams translated by A. A. Brill London G. Allen & company 1913. ¹ Freud 1991: 596.