"Aus letzterem Traume erwacht er mit den peinlichsten Gefühlen, und doch ist es ein masochistischer Wunschtraum, dessen Übersetzung lauten könnte: es geschähe mir ganz recht, wenn der Bruder mir jenen Verkauf antäte, zur Strafe für alle Quälereien, die er von mir ausgestanden hat."¹

Uit laatstgenoemde droom ontwaakte hij met de pijnlijkste gevoelens, en toch is het een masochistische wensdroom, waarvan de vertaling zou kunnen luiden: het zou mijn verdiende loon zijn als mijn broer mij die verkoop zou aandoen, als straf voor alle kwellingen die hij van mij te verduren heeft gekregen.

Een ander zeer belangrijk hulpmiddel dat we op het internet aantreffen vormen de online woordenboeken. Het gaat hier om een stap vooruit ten opzichte van de woordenboeken op CD-ROM. Het belangrijkste verschil is gelegen in het feit dat men dient te beschikken over een min of meer permanente verbinding om ze te raadplegen. Als men beschikt over een ADSL-lijn en/of een kabelverbinding en dus voortdurend toegang heeft tot het internet, mag men het wereldwijde web in feite beschouwen als een instrument dat net zo toegankelijk is als het woordenboek op het bureau.

De voordelen ten opzichte van de CD-ROM liggen bijvoorbeeld op het vlak van veroudering. Terwijl een CD-ROM de synchrone foto vormt van een stadium van het onderzoek naar de ontwikkeling van een taal, die wordt "bevroren" en beschreven, heeft het online woordenboek het voordeel dat het voortdurend (in real time) kan worden bijgewerkt en dat de updates bij ons allemaal thuis komen zonder dat we op een nieuwe editie hoeven wachten). Bovendien is het weliswaar zo dat we moeten betalen om een permanente verbinding in stand te houden, maar dat besparen we op de aanschaf van een woordenboek, want in de meeste gevallen valt een online woordenboek gratis te raadplegen.

Anderzijds kan ook degene die niet over geavanceerde telematische technologie beschikt en verbinding maakt met het net via een normale telefoonlijn (via een traditioneel modem, eventueel met ISDN-verbinding) besluiten in een file of op papier alle te verrichten zoekacties op te schrijven en als hij daar een flink aantal van heeft vergaard, in te bellen en het web op te gaan om daar antwoorden te vinden, waarbij de verbindingsduur tot enkele minuten beperkt kan blijven.

Het voordeel van de voortdurende updating is een medaille met een keerzijde: een gedrukte tekst heeft gewoonlijk meer gezag: alvorens tijd en geld te investeren in een papieren publicatie, willen auteurs en uitgevers een acceptabel product kunnen aanbieden. Op het internet kan, zoals men weet, iedereen zijn eigen site openen (mits niet strijdig met nationale en internationale wetgeving), ook al heeft hij geen enkele hulp van anderen ingeroepen noch een redacteur of uitgever ingeschakeld. Als ik bijvoorbeeld vandaag zou besluiten een online woordenboek van de staalindustrie op het web te plaatsen – een gebied waarop mijn deskundigheid gelijk aan nul is – door hier en daar op het internet wat gegevens bij elkaar te sprokkelen, zou ik daar zonder twijfel in korte tijd in slagen en een hoop materiaal bijeenbrengen: maar wie zou dan de kwaliteit van mijn product kunnen garanderen? Ik zou de eerste zijn om het resultaat met veel wantrouwen tegemoet te zien.

Als we al bij traditionele papieren publicaties moeten onderscheiden tussen meer en minder betrouwbare uitgevers, past nog veel meer voorzichtigheid als het om telematische publicaties gaat, die in sommige gevallen neer kunnen komen op "zelfpublicatie", om een woord te gebruiken dat ik heb ontleend aan een Russisch woord dat in de jaren zeventig opkwam om een uniek verschijnsel in de uitgeverijwereld aan te duiden. In die tijd verbood het Sovjetregime aan veel schrijvers hun werken te publiceren, en dat gold zelfs voor de werken van overleden auteurs wanneer die werden gezien als vijandig ten opzichte van de toen geldende ideologie. Ook fotokopieën werden beschouwd als illegaal, er bestonden nauwelijks kopieermachines en die er waren, werden beheerd en gecontroleerd door de autoriteiten, waardoor manuscripten en oude, niet meer in omloop zijnde uitgaven zelfs niet gefotokopieerd konden worden. Daar Russen hartstochtelijke lezers zijn, bedachten ze er het volgende op.

Wanneer men een roman wilde laten circuleren, verdeelden een man of tien onderling het werk. Elk van hen typte een tiende van de tekst op een schrijfmachine – zo’n ouderwetse, mechanische wel te verstaan – en probeerde zoveel mogelijk kopieën te maken met carbonpapier. Daarna regelde men onderling dat de verschillende stukken werden verdeeld en tot een geheel bijeengebracht, en begon men de teksten clandestien te laten circuleren, soms tegen betaling, soms tegen vergoeding in natura (bijvoorbeeld: "ik geef je De meester en Margarita, in ruil voor vier rollen wc-papier"). Dit verschijnsel stond bekend onder de naam "samizdat", dat het beste als "zelfpublicatie" kan worden vertaald.

Internet nu laat dit soort niet filologisch verzorgde uitgaven aangroeien en verspreiden. Terwijl dit enerzijds het democratisch karakter van het web benadrukt, vormt het anderzijds een factor van potentiële onnauwkeurigheid, geringe precisie en matige betrouwbaarheid. Het is dan ook noodzakelijk te leren onderscheiden tussen de gradaties in betrouwbaarheid van bronnen op het internet en met de nodige voorzichtigheid te werk te gaan. Desondanks is de waarde van de telematische hulpmiddelen erg groot.

Laten we onze rondgang langs de online woordenboeken beginnen met het woordenboek van Logos (www.logosdictionary.com). Dit woordenboek heeft een zoekscherm waarin men:

• kan klikken op "advanced search" als men een uitgebreider zoekvenster wil gebruiken;
• kan klikken op "professional" als men als professioneel vertaler staat ingeschreven bij de Logos Group. Om zich als zodanig te laten registreren moet een formulier op de site worden ingevuld waarin men zijn actieve en passieve taalvaardigheden moet specificeren. Als men niet is ingeschreven, moet men klikken op "professional" en daarna op "register now". De volgende pagina verschijnt:

Zoals men ziet, kan men na aanmelding beschikken over een gebruikersnaam en een wachtwoord om toegang te verkrijgen tot de professionele sectie van het woordenboek. Daar kan men niet alleen van buitenaf in zoeken, maar ook, in geval geen bekende vertaling wordt gevonden, een eigen vertaling voorstellen om te laten opnemen in het Logos woordenboek. Deze vertaling wordt vervolgens beoordeeld door de meest ervaren supervisors, die verantwoordelijk zijn voor de diverse taalzones van het woordenboek, en dan geaccepteerd of afgewezen. Elke keer dat een professionele eigen bijdrage wordt geaccepteerd en ingevoerd in het Logos-woordenboek, blijft de bron van het lemma zichtbaar en wordt de naam van de vertaler toegevoegd aan de pagina "credits", waarop men in volgorde van "verdienste" de personen aantreft die een bijdrage hebben geleverd aan het woordenboek.

Als we de pagina van de "credits" opzoeken, krijgen we het volgende scherm te zien:

Zoals we zien, kunnen de credits van iedereen die aan het woordenboek meewerkt worden opgevraagd uitgaande van de parameters

• naam
• land
• taal

Bovendien kan men "all" aanklikken, waarna een lijst verschijnt van degenen die woorden hebben ingebracht, in volgorde van het aantal ingevoerde woorden.

In het Logos-woordenboek weerspiegelt zich aldus de democratische opzet van het internet: een enorme voorziening waarmee men toegang krijgt tot informatie, vaak onmisbare hulpmiddelen voor je werk waarin, als je daar iets voor terug wilt doen, ook eigen bijdragen hun plaats kunnen vinden en het werk voor anderen verlichten. Dit alles zonder winstoogmerk bij wie dan ook, hoewel iedereen er natuurlijk wel in economisch opzicht zijn voordeel mee kan doen.

De ontzaglijke virtuele gemeenschap die het internet vormt is dus een "plaats" waarop, dankzij de initiële vrijgevigheid van iemand – (overheids-) instelling of particulier – een kettingreactie wordt ontketend waarmee bestaande mogelijkheden worden vergroot, vermeerderd en verspreid. In de volgende les zullen we enkele concrete toepassingen van deze hulpmiddelen zien.

FREUD SIGMUND, Die Traumdeutung (1902),