"Die Meinung, der Traum beschäftige sich vorwiegend mir der Zukunft, deren Gestaltung er im Voraus ahne – ein Rest der einst den Träumen zuerkannten prophetischen Bedeutung – wird dann zum Motiv, den durch symbolischen Deutung gefundenen Sinn des Traumes durch ein ‘es wird’ ins Futurum zu versetzen".1
De mening dat de droom zich overwegend met de toekomst bezig houdt, waarvan hij de vorm van te voren aanvoelt – een overblijfsel van de ooit aan dromen toegeschreven profetische betekenis – wordt dan tot het motief dat de door symbolische interpretatie gevonden betekenis van de droom door een ‘het wordt’ naar de toekomst wordt vertaald.
In de vorige les hebben we de zoekmachine gebruikt als een corpus om informatie te vinden over het gebruik van bepaalde al dan niet plaatselijke uitdrukkingen, en grammaticale regels. In deze les zullen we verdergaan met het overzicht van de gebruiksmogelijkheden die de zoekmachine de vertaler biedt, en in het bijzonder zullen we ons bezighouden met de vertaling van plantennamen.
Ik wil beginnen met vertaalproblemen die betrekking hebben op plantennamen die een belangrijke invloed hebben gehad op de literaire waarneming. Het eerste geval is beroemd geworden doordat Vladìmir Nabókov het als voorbeeld heeft genomen in een essay over vertalen, en betreft een boom die wordt genoemd in Poesjkins Jevgenij Onegin. In het Russisch heet de boom черёмуха, in translitteratie ‘tjserjemoecha’. In de diverse talen vindt men de meest uiteenlopende vertalingen van dit woord. Maar hoe kan men erin slagen te begrijpen waarom het hier gaat? In het Russisch-Engelse woordenboek vindt men als enige vertaling ‘bird cherry tree’.
In deze gevallen is een van de weinige mogelijkheden om een vertaling te vinden de omweg via de wetenschappelijke Latijnse naam, die per definitie internationale waarde bezit.
Ik probeer daarom de zoekopdracht черёмуха te geven. Ik kri jg 1720 resultaten, maar slaag er niet in om bij de eerste die ik doorloop enige verwijzing naar de wetenschappelijke Latijnse naam te vinden. Ik probeer het nu met ‘bird cherry tree’, tussen aanhalingstekens getypt, dus "bird cherry tree", om uitsluitend de resultaten te selecteren waarin deze drie woorden in deze volgorde voorkomen. Ik krijg 662 resultaten. Ik begrijp snel dat de bijbehorende wetenschappelijke naam ‘prunus padus’ luidt. Ik probeer nu de zoekopdracht te herhalen, zodanig dat ik nu zoek naar черёмуха in combinatie met ‘prunus padus’, zonder aanhalingstekens, zodat ik ook resultaten verkrijg die niet precies identiek aan de opgegeven woorden zijn. In plaats van de 1720 sites krijg ik er nu maar 6. Hieruit haal ik de volgende informatie:
1. http://www.ekohome.narod.ru/familly/rosaceae.htm
Padus avium (Prunus padus) - Черёмуха
2. http://www.sharlock.freenet.kz/cheremuh.html
Черёмуха обыкновенная (Padus avium, прежде Padus racemosa), of te wel gewone č erëmuha (Padus avium, vroeger ook bekend als Padus racemosa)
3. http://orthilia.ofcom.ru/spravochnik/cheremuha_obikn.doc черемуха обыкновенная Padus avium (Mill.) Padus racemosa (Gillib.) Prunus padus (L.)
4. http://www.gazony.ru/prices/conifers_leafers.xls Черёмуха Prunus padus "Colorata" C3
5. http://www.ispras.ru/~igor/GALLERY/Lipovka/Lipovka_1994/350x350/26.html Черёмуха. (Padus avium M.ll. [Padus racemosa (Lam.)
6. http://www.oval.ru/cgi-bin/enc.cgi/82037.html Ч. обыкновенная (P. avium, прежде P. racemosa)
Het telkens gelijke gegeven is dat de wetenschappelijke naam van de Russische boom ‘padus avium’ luidt. Nu probeer ik "padus avium" in Google in te voeren en geef op dat ik alleen sites uit de Verenigde Staten wil zien: ik klik op "language Tools", specificeer "Search pages written in English" en "Search pages located in United States" en ontdek dat het tweetalig woordenboek mij in dit geval meteen de juiste informatie had verschaft. Hetzelfde procédé volg ik nu voor de andere talen, telkens met de "language tools". En zo ontdek ik dat de boom in het Italiaans ‘pado’ of ‘ciliegio a grappoli’ heet, in het Frans ‘cerisier à grappes’, in het Duits ‘Gewöhnliche Traubenkirsche’, in het Nederlands ‘zoete kers’2 enzovoorts.
Een ander botanisch vertaalprobleem betreft het toneelstuk van Tsjechov Вишневый сад, in translitteratie Visjnevij sad, en gewoonlijk bekend als De kersentuin. In het Russisch-Engelse woordenboek is het woord dat ik vind ‘cherry’. Ik probeer de naam van de boom in kwestie, вишня, (visjnja), in de zoekmachine in te voeren. Om het zoeken te beperken tot alleen die sites welke de Latijnse naam bevatten, voeg ik ‘prunus’ toe, in de wetenschap dat de boom in elk geval tot deze familie behoort. Ik ontdek al snel dat de visjnja overeenkomt met de prunus cerasus: "Растения, принадлежащие к подроду Cerasus рода Prunus, сем.Amygdalaceae”, dat wil zeggen: “Planten behorende tot de ondersoort Cerasus van de soort Prunus, familie van de Amygdalaceae”. In hetzelfde lemma wordt ook gespecificeerd “Подрод Cerasus отличается от других подродов рода. Prunus avium L., черешня", dat wil zeggen: "De ondersoort Cerasus onderscheidt zich van andere ondersoorten van de soort. Prunus avium L., tsjeresjnja". Nu komt de prunus avium overeen met de Spaanse cerezo, de Franse cerizier, de Engelse cherry tree en de Nederlandse kersenboom. Het is dus duidelijk dat de prunus cerasus een andere boom is dan de kersenboom.
Ik probeer "prunus cerasus" op te geven met de diverse nationale beperkingen en ontdek:
in het Nederlands zure kers
in het Engels sour cherry
in het Duits Sauerkirsch
in het Frans cerisier aigre
in het Italiaans visciolo, amareno, marasco
in het Spaans guindo
in het Turks vişne, enzovoorts.
Bijgevolg zou de juiste titel van Tsjechovs stuk De tuin der zure kersen zijn. Gezien het feit dat het Nederlands net als het Italiaans meerdere woorden heeft, te weten ‘morel’, ‘meikers’3 en ‘waal’, zou men ook kunnen opteren voor De morellentuin of, zo men wil, De morellenboomgaard – De walentuin lijkt minder voor de hand, De meikersentuin klinkt ook niet echt fraai. De morellentuin is geenszins een zinloze vertaling, daar de economische achteruitgang van het gezin waarover het drama gaat nu juist wordt veroorzaakt door het feit dat zij geen kersenboomgaard bezit, waarvan de kersen gemakkelijk als zodanig op de markt kunnen worden gebracht, maar een morellenboomgaard, waarvan de vruchten alleen gewekt en op sap verkocht kunnen worden.
Nu ik mijn onderzoek heb afgerond, met een mooi resultaat op terminologisch vlak maar een tragische afloop in literaire zin (wie zou er ooit in slagen het beroemde drama van titel te doen veranderen?), gebiedt mijn morele plicht als burger van het internet me om alle resultaten van mijn werk in te voeren in het Logos-woordenboek.
Daar is gelukkig ook het Latijn aanwezig, zodat ik de wetenschappelijke naam kan invoeren en het vinden van vertalingen voor anderen behoorlijk kan vergemakkelijken.
In de volgende les zullen we ons verdiepen in andere aspecten van het zoeken door de labyrinten van het internet.
Bibliografische verwijzingen
ÈKO - SAIT O RASTENIJAH http://www.ekohome.narod.ru/familly/rosaceae.htm
FREUD SIGMUND, Die Traumdeutung (1902),
Frankfurt am Main, Fischer Taschenbuch Verlag, 1991 (Zwölfte, unveränderte Auflage 2005) ISBN 3-596-10436-X
FREUD SIGMUND The Interpretation Of Dreams translated by A. A. Brill London G. Allen & company 1913.
GOOGLE, beschikbaar op het world wide web op het adres http://www.google.com/, geraadpleegd op 17 december 2006.
http://brokgauz.academic.ru/misc/brokgauz.nsf/ByID/NT0000176E
1 Freud 1991: 111.
2 Zowel wikipedia (nl.wikipedia.org/wiki/Prunus) als een site van de K.U. Leuven (www.kuleuven-kortrijk.be/facult/wet/biologie/pb/kulakbiocampus/images/bomen-heesters/index.htm) geven voor prunus avium ‘zoete kers’ en voor prunus padus ‘vogelkers’ – R.M.Speelman
3 Volgens de Van Dale (s.v.) is meikers Prunus cerasus var. caproniana, en waal hiervan een synoniem. Morel is volgens Van Dale (s.v.) de prunus cerasus austera. Het gaat dus om verschillende variëteiten. Dit geldt overigens ook voor het Italiaanse ‘amareno’, die volgens de Dizionario Zingarelli overeenkomt met de prunus cerasus var. acida.
Een apart probleem vormt de benaming ‘kriek’. Ook deze wordt vaak gebruikt voor de zure kers, o.a. op de site http://www.tuinkrant.com/plantengids/fruit/31724.htm en http://www.geocities.com/gdekinder/ft_vertalingen_n_z.htm
overigens zitten meerdere amateur-botanici met dit probleem (zie bijvoorbeeld Tuinkrant’s Tuinforum, http://207.44.238.243/forum/messages/81/2812.html?1139417833). Volgens de Van Dale (s.v.) en B.P. Kremer, Bomen herkennen en benoemen, Vianen/Antwerpen, The House of Books 2002: 120, is ‘kriek’ juist een late, zoete kers.
Waar de keuze tussen ‘zoete kers’ en ‘morel’ één is tussen verschillende families, en dus essentieel voor een juist begrip van het toneelstuk, is de keuze tussen namen die staat voor diverse variëteiten van dezelfde vrucht minder belangrijk. – R.M. Speelman
|
