In de vorige hoofdstukken van deze cursus hebben wij diverse ideeën onder de loep genomen die zijn ontleend aan het gedachtengoed van taalkundigen, filosofen en cultuurhistorici. Uit hun vaak sterk uiteenlopende meningen kan niet echt een gemeenschappelijk standpunt worden gedestilleerd, dat in de vertaalwetenschap als voorlopige conclusie zou kunnen dienen ten aanzien van de definitie van het begrip «vertaalbaarheid».

Misschien is het enige wat duidelijk uit alle behandelde werken naar voren komt dat «vertaling» een onbepaald begrip is. De meningen over de relatie tussen taal en cultuur en tussen taal en gedachte lopen uiteen. Wij hebben gezien dat volgens Lotman het zinderen van leven in de semiosfeer neerkomt op een krioelen van vertalingen. In deze opvatting is vertaalbaarheid een soort fotosynthese in het bladgroen van het culturele leven, zonder welke de cultuur zou ophouden te bestaan.

Op het moment dat een individu zich een begrip eigen maakt, kunnen wij die "handeling" in de dynamische opvatting van de linguïstisch-tekstuele culturele communicatie beschouwen als een vorm van radicale vertaling. Als echter aan de ene kant iedereen een verschijnsel op zijn eigen manier kan begrijpen (vertalen) en zo een eigen bijdrage kan leveren aan de semiosfeer, moeten wij aan de andere kant net zozeer stellen dat er een soort "gemiddelde waarneming" bestaat, een onbepaalde standaardmanier waarop een tekst wordt gelezen (geïnterpreteerd), waarin sommige van zijn culturele en tekstuele connotaties worden opgepakt¹.

Naast de mogelijkheid van vrije interpretatie van ieder willekeurig cultureel object, een interpretatie die kan uitlopen op wat Umberto Eco «afwijkende decodificering» noemt, bestaat er ook de

Volgens Torop is het weliswaar onmogelijk om het begrip vertaalbaarheid op één universele manier te benaderen, maar kunnen er toch drie verschillende aspecten van worden aangewezen:

1. vertaalbaarheid als cultureel-linguïstische en poëtische eigenschap van de tekst: dit aspect maakt het mogelijk om het spectrum vertaalbaarheid-onvertaalbaarheid louter uitgaand van de teksten, van hun intrinsieke kenmerken, te bestuderen, vrij van de interactie tussen de tekst en zijn individuele lezer, met andere woorden, los gezien van het individuele gebruik ervan;

2. vertaalbaarheid van de perceptieve of conceptuele eenheid van de tekst: dit is hetzelfde uitgangspunt als punt 1, maar in dit geval wordt de tekst als een fragment in plaats van in zijn totaliteit opgevat;

3. vertaalbaarheid als predefinieerbaarheid van de receptie van de tekst in een bepaalde cultuur: in dit geval wordt de relatie tussen een bepaalde tekst en een bepaalde cultuur op de eerste plaats gesteld, en de mogelijke interactie ervan geanalyseerd.

Naast dit eerste trio van mogelijke dominanten, die uitgaan van de tekst, kunnen ook het origineel, de vertaler of de ontvangende cultuur als dominante elementen optreden.

Torop wijst bovendien zes parameters van vertaalbaarheid aan, met elk waarvan verschillende vertaalstrategieën overeenkomen. Laten wij eerst kijken naar het schema waarin zich in de linkerkolom de afzonderlijke parameters bevinden en in de rechterkolom de overeenkomstige vertaalstrategieën: ⁴.

DE VERTAALBAARHEID VAN DE CULTUUR

In de volgende twee lessen zullen wij de zes parameters en de overeenkomstige strategieën een voor een nader bekijken.

Bibliografie

ECO U. Interpretation and Overinterpretation. Umberto Eco with Richard Rorty, Jonathan Culler, Christine Brooke-Rose; uitgegeven door Stefan Collini. Cambridge, Cambridge University Press, 1992. ISBN 0521402271 (hard) 0521425549 (pbk.). Nederlandse vertaling: Over interpretatie, Kampen, Kok Agora 1992.

TOROP P. Total´nyj perevod [De totale vertaling]. Tartu, Tartu Ülikooli Kirjastus [Publicaties van de Universiteit van Tartu], 1995. ISBN 9985-56-122-8.