"Se trata de una traducción del ruso [...] titulada en esta lengua Three Pairs of Silk Stockings o Tres pares de medias de seda. Lo publicó [...] en 1931, lleva como subtítulo Novela de la vida de la clase culta bajo los soviets"1.
"It is a translation from Russian [...] titled Three Pairs of Silk Stockings, published [...] in 1931, and bearing the subtitle A novel of the life of the educated class under the Soviet"2.
We hebben gezien dat Komissàrov de functionele "equivalenties" onderverdeelt al naar gelang ze het doel, de situatie of de descriptieve middelen behouden. Ofschoon hij al op deze manier afstand heeft genomen van het begrip equivalentie, vervolgt hij zijn betoog met een behandeling van de verschillende andere typen variaties die men kan tegenkomen (in twee functioneel beschouwd "equivalente" teksten).
Het eerste type variatie betreft het continuüm generalisering/specificatie, ook al legt de in het Russisch gebruikte term, detalizacija, bijzondere nadruk op het - om zo te zeggen - "gedetailleerd zijn".
Dit type kan de directe indicatie bevatten van een ander aantal kenmerkende eigenschappen van de gegeven situatie. Hierdoor zullen de synonieme boodschappen zich van elkaar onderscheiden in hun graad van expliciteit. Bepaalde elementen in sommige boodschappen zullen genoemd worden, terwijl ze in andere boodschappen uitsluitend impliciet aanwezig zullen zijn, gemakkelijk uit de boodschap af te leiden maar niet gericht in de vorm ervan inbegrepen. Dergelijke elementen kunnen als redundant worden beschouwd3.
Zoals we zien, is het probleem van het productief gebruik van de begrippen "equivalentie" en "synonymie" in wezen hetzelfde, omdat beide zowel letterlijk genomen kunnen worden, als op benaderende wijze kunnen worden beschouwd. Afgezien van de terminologie, worden we geconfronteerd met de kwestie van de grotere of geringere instructiviteit van een handeling van linguale bemiddeling, al naar gelang we de modellezer al dan niet in staat achten de verbanden te leggen die in de tekst als vanzelfsprekend aangenomen worden. Volgens Komissàrov bestaan er ook taalspecifieke eigenaardigheden die problemen van vertaalbaarheid veroorzaken. Enige voorbeelden hiervan:
BT I saw there was a question asked.
DT Ik heb in de krant gelezen dat er een ondervraging heeft plaatsgevonden.
BT "Will you come here, my- Miss?" Jean went.
DT "Komt u binnen, alstublieft, me... juffrouw". Jean ging na hem naar binnen.
BT People went into rooms as if they meant to stay there.
DT Iedereen maakte het zich gemakkelijk op zijn kamer alsof hij van plan was zich daar voorgoed te vestigen.
De vertaler heeft het nodig gevonden om details die in de brontekst niet tot uiting komen toch te specificeren.
Het tweede type variatie betreft de manier waarop de in de uiting beschreven elementen met elkaar in verband staan. Komissàrov is van mening dat bepaalde relaties tussen elementen in één taal "logisch" kunnen lijken en "onlogisch" in een andere. We geven een voorbeeld:
BT He was thin and tentative as he slid his birth certificate from Puerto Rico across the desk.
DT Hij was mager en onzeker terwijl hij zijn Portoricaanse geboortebewijs overhandigde.
(Hier geloof ik, dat er een begripsmatig probleem kan zijn opgetreden, omdat naar mijn idee het woord "thin" in dit geval niets te maken heeft met magerheid, maar met bleekheid.)
Ook enige spreekwoorden komen aan de orde:
BT It is a good horse that never stumbles.
DT1 Een goed paard struikelt nooit.
DT2 Een paard dat nooit struikelt is zo goed dat het niet kan bestaan.
De tweede versie, die Komissàrov als voor de Russische lezer onmisbaar ziet om de zin te begrijpen, doet geen eer aan die lezer, die beslist slimmer is dan Komissàrov veronderstelt. Bovendien ontneemt die versie, net als alle andere specificerende vertalingen, de dubbelzinnigheid aan de brontekst, waarbij andere interpretaties dan de door de vertaler opgelegde worden uitgesloten. Hetzelfde gebeurt in het volgende voorbeeld:
BT It is an ill wind that blows nobody good.
DT1 Slechte wind brengt niemand iets goeds.
DT2 Wind die niemand iets goeds brengt is zo slecht dat zo´n wind niet bestaat.
Maar de oplossing waaraan Komissàrov de voorkeur geeft is het gebruik van een Russisch spreekwoord, en wel dit:
Kon´ o tsjetyrëh nogah i to spotykaetsja
(Ook een paard met vier benen struikelt.)
We hoeven hier niet te herhalen dat deze laatste vertaling als equivalentie elke connotatie van de tekst als vertaalde tekst wegneemt, waardoor de tekst riskeert als een origineel te worden gezien, en dus als vervalsing.
Een derde type variatie betreft een relatie waarin een omkering heeft plaatsgehad. Zo kan men bijvoorbeeld in plaats van iets te bevestigen het "tegenovergestelde" ervan ontkennen (natuurlijk ontstaan, als we uitgaan van de onmogelijkheid het begrip "synoniem" te definiëren, soortgelijke problemen met het begrip "tegenovergestelde") of kan een passieve constructie in een actieve worden omgezet, of vice versa. Ook deze transformaties ziet Komissàrov als "synonymisch"4. Voorbeelden:
BT Do I look all right?
DT Zie ik er netjes uit?
BT Will you marry me, Lady Aline?
DT Wilt u dat ik uw echtgenoot wordt, Lady Aline?
Dit type variatie treedt vooral dan op wanneer de vertaler het als onwenselijk ziet een (onpersoonlijk) object tot onderwerp van een handeling te nemen, of wanneer hij personificatie als ongewenst beschouwt. Dit is waarschijnlijk een puur cultureel en niet een linguïstisch probleem, ook al schrijft Komissàrov de Engelse taal een frequenter gebruik van deze retorische figuur toe, die ook wel bekend staat als "prosopopoeia". Voorbeelden:
BT Last year witnessed a sharp increase of production in this country.
DT Vorig jaar is in ons land de productie sterk gestegen.
BT The mentality and methods of these "world-conquerors" need little comment.
DT De mentaliteit en methoden van deze "wereldveroveraars" behoeven niet veel commentaar.
BT "You’ll make yourself ill," said Betsey, "and you know that will not be good either for you or for my God-daughter" (Dickens).
DT "Jullie zullen nog ziek worden," zei Betsey, "en dan kan het slecht aflopen met jou of mijn petekind".
Komissàrov is de eerste om te beseffen dat de aldus verkregen versies helemaal niet "equivalent" zijn, en schrijft dan ook:
Een dergelijke methode van beschrijving van de situatie wordt veel vaker in de Engelse taal gebruikt dan in het Russisch. Daardoor heeft de communicatie in de vertaling een andere gerichtheid5.
Anders gezegd, het feit dat de handeling wordt ondergaan en niet "ageert" wijzigt behalve de grammatica ook de waarneming door de lezer.
Een vierde type variatie betreft de verdeling van de afzonderlijke elementen in de uiting. Die variatie wordt door Komissàrov, die zich uitsluitend bezighoudt met de linguïstische aspecten van de vertaling, toegeschreven aan verschillen tussen talen:
De mogelijkheid van eenheid en de opeenvolging van de beschrijving van de elementen blijkt soms in de verschillende talen uiteen te lopen. In deze gevallen kan de volgorde van de elementen in de tekst van de vertaling een andere zijn dan die in het origineel, bijvoorbeeld:
BT Remarkable constitution, too, and lets you see it: great yachtsman.
DT Hij is een voortreffelijk zeiler, hij heeft een opmerkelijk goede conditie en dat laat hij zien ook.
Soms heeft de herverdeling van de elementen betrekking op meerdere uitingen, in de zin dat een element van de ene uiting wordt verplaatst naar de erop volgende. Ook in dit geval zou er sprake zijn van "equivalentie". Ik neem Komissàrovs voorbeeld over:
Marina liet lang op zich wachten. Svetlana wachtte op haar in de werkplaats. Eindelijk kwam ze. = Marina kwam maar niet. Svetlana heeft lang op haar gewacht. Tenslotte kwam ze in de werkplaats aanzetten6.
Soms kan een dergelijk kunstgreepje als doel hebben om eenvoud en natuurlijkheid te verlenen aan een dialoog:
BT I haven’t had a joint with you, old man, since we went up to Carmarthen Van in that fog before the war. Remember? (Galsworthy)
DT Herinner je je hoe we vlak na de oorlog in de mist naar Carmarthen Van zijn geklauterd? Dat was onze laatste wandeling samen, ouwe jongen.
In het gegeven voorbeeld is niet alleen de volgorde van de elementen veranderd, maar ook de afzonderlijke elementen, met inbegrip van de positie ten opzichte van de oorlog (ervoor wordt erna). In de volgende les zullen we ons bezighouden met "equivalenties" die niet functioneel, maar semantisch van aard zijn.
Bibliografische verwijzingen:
KOMISSAROV V. N. Teorija perevoda (lingvisti
