"Algo tiene de incongruente, algo tiene de irónico y quizá mucho de injusto la perduración de este volumen o de cualquiera de los objetos que nos sobreviven, y que son casi todos los que nos rodean y nos acompañan y están a nuestro servicio, simulando su insignificancia"1.
"There is something a little incongruous and ironic – and perhaps much that is unjust – about the continued existence of this volume or of any objects that survive us, that surround and accompany and serve us, feigning insignificance"2.
In de laatste lessen hebben wij drie soorten overeenkomsten tussen doeltekst en brontekst onderzocht, die Komissàrov aanduidt als "equivalenties". Hier zullen we andere typen overeenkomsten bekijken die te maken hebben met de betekenissen van de linguïstische eenheden van de brontekst. We zullen ons niet alleen meer bezighouden met waarvoor men schrijft, waarover men spreekt en wat men zegt, maar ook met hoe men dat zegt.
De syntactische structuur van de uiting conditioneert de mogelijkheid om daar woorden voor te gebruiken van een bepaald soort, in een bepaalde volgorde en met bepaalde relaties tussen de afzonderlijke woorden, en bepaalt ook in belangrijke mate het deel van de inhoud dat bij de communicatieve daad op de voorgrond komt te staan3.
Bij dit soort overeenkomst treden enkele bijzondere kenmerken op die ontbraken bij de eerder beschouwde types, en wel:
1) er bestaat een wezenlijk parallellisme in de lexicale samenstelling van beide zinnen: voor de meeste woorden kunnen woorden met een soortgelijke betekenis worden gezocht;
2) er is een substantiële reproductie van de syntactische structuur, waarbij ook de betekenis van die structuur wordt gereproduceerd;
3) behalve het doel en de situatie van de communicatie, blijft ook het middel van de uitvoering ervan zo goed mogelijk behouden.
Wanneer syntactisch parallellisme niet helemaal mogelijk is, kan worden gekozen voor een van de volgende alternatieven:
1) gebruik van dezelfde structuur met synoniemen;
2) gebruik van analoge structuren waarbij de woordvolgorde wordt gewijzigd;
3) gebruik van analoge structuren waarbij variatie optreedt in de relatie tussen de woorden.
Synonieme structuren. Hier volgen een paar voorbeelden van het alternatieve eerste type :
het kind leest
de lectuur van het kind
het lezende kind
wat het kind leest
De verschillen zijn van verschillende orde. Ze kunnen betrekking hebben op eenzelfde syntactische categorie of een zelfde type propositie:
Het kind heeft de steen gegooid.
De steen is door het kind gegooid.
That he went there was a mistake.
It was a mistake that he went there.
Er kunnen ook structuren van verschillende typen met een soortgelijke betekenis voorkomen, zoals een voorzetselbepaling
Bij de beschrijving van deze theorie...
een gerundium- of deelwoordconstructie
Deze theorie beschrijvend…
Of een bijzin
Wanneer men deze theorie beschrijft...
Gewoonlijk worden deze zinnen beschouwd als "equivalent", maar hun verschillen kunnen relevant blijken "in een bepaalde communicatiesfeer, daar hun stilistische markering verandert"4. In de meeste gevallen heeft wijziging van een deel van de synonieme reeks geen belangrijke wijziging van de algemene inhoud van de uiting tot gevolg, zoals blijkt uit de volgende voorbeelden:
I told him what I thought of her.
I heb hem mijn mening over haar verteld.
He was never tired of old songs.
Oude liedjes verveelden hem nooit.
It is very strange this domination of our intellect by our digestive organs.
Het is heel gek dat onze spijsverteringsorganen zo de baas over ons kunnen spelen.
Analoge structuren. De volgorde van de woorden in de taaluiting kan de volgende functies vervullen:
- de voor een grammaticale categorie geldende regels toepassen.
- een relatie in termen van betekenis garanderen tussen delen van de uiting en tussen uitingen onderling.
- wijzen op het emotionele karakter van de uiting.
Als in de twee bij het vertaalproces betrokken culturen de functies op verschillende wijzen worden geuit, dan kan de woordvolgorde binnen de vertalende uitingen niet overeenkomen:
A meeting in defense of peace was held in Trafalgar Square yesterday.
Gisteren heeft op Trafalgar Square een vredesbijeenkomst plaatsgehad.
Dat in het Engels de standaardconstructie de bepalingen van plaats en tijd aan het eind van de zin plaatst, maakt dat de standaard woordvolgorde in het Italiaans, Russisch, Frans, Nederlands en talrijke andere talen een wijziging van de woordvolgorde met zich meebrengt. Wanneer de constructie echter niet de gebruikelijke is, dan komen hierin emotionele aspecten van de uiting tot uitdrukking. Zo dient in sommige talen de omkering van de gewone volgorde ertoe om bepaalde elementen van de zin te benadrukken. In andere talen kan, indien deze kunstgreep niet voorhanden is, deze door andere middelen worden vervangen.
Mine is a long and sad tale.
Povest´ moja dlinna i pečal´na.
In het Russisch is een dislocatie zoals in de zin
Mine is a long and sad tale (Mijn verhaal is lang en droevig)
niet mogelijk, en daarom suggereert Komissàrov inversie van "povest´" en "moja", die expressief gemarkeerd is.
Open flew the gate and in came the coach.
Vorota raspahnuli nastež´, i kareta uže byla vo dvore.
In het Russisch is de dislocatie van "Open flew the gate" niet gemakkelijk realiseerbaar en daarom veronderstelt Komissàrov dat het bijwoord "nastež´", of te wel "wijd open" d an wel “uže”, of te wel “reeds”, zou moeten worden toegevoegd om de betekenis weer te geven die in het Engels door de inversie wordt gedragen.
Him I have never seen.
JA ego nikogda i v glaza ne videl.
In het Russisch is een dislocatie van het type
Hem heb ik nooit gezien
niet mogelijk en Komissàrov suggereert hier de bepaling "v glaza", "in de ogen" (met de betekenis "echt nooit") toe te voegen.
Analoge structuren. Bij deze vormen van overeenkomst verandert de bestaande relatie tussen de structuren, dat wil zeggen, er treedt variatie op tussen enkelvoudige, ondergeschikte en nevengeschikte zinnen op. Dat heeft een precies afgebakende communicatieve waarde. Een voorbeeld:
Het begon te regenen. We zijn naar huis gegaan.
Het begon te regenen en we zijn naar huis gegaan.
Het begon te regenen, daarom zijn we naar huis gegaan.
In deze drie gevallen veranderen de relaties van causaliteit, autonomie, expressiviteit enz. Het is echter niet gezegd dat de verschillen in structuur in één cultuur overeenkomen met structurele verschillen in een andere.
Bij een ander type overeenkomst is de gelijkenis tussen beide uitingen echt opvallend. Een paar voorbeelden:
I saw him at the theater.
JA videl ego v teatre.
Ho visto lui a teatro.
Ik zag hem in het theater.
The house was sold for 10 thousands dollars.
Dom byl prodan za 10 tysjač dollarov.
La casa fu venduta a 10 mila dollari.
Het huis werd verkocht voor 10.000 dollar.
He was sure we should both fall ill.
On byl uveren, čto my oba zaboleem.
Era sicuro che entrambi ci saremmo ammalati.
Hij was er zeker van dat wij beiden ziek zouden worden.
De kenmerken van dit soort overeenkomst zijn:
1) hoog niveau van parallellisme in de structurele organisatie van de tekst.
2) maximale samenhang van de lexicale compositie.
3) behoud van alle inhoudelijke delen van het origineel.
Het niveau van een dergelijke overeenkomst wordt bepaald door de mogelijkheid de afzonderlijke componenten van de betekenis van de woorden van het origineel in een vertaling te reproduceren. Dit hangt er weer van af hoe deze of gene component in de woorden van de brontekst en de doeltekst wordt uitgedrukt en hoe in ieder afzonderlijk geval de keuze van de woorden voor de vertaling wordt beïnvloed door de noodzaak om andere delen van de inhoud van het origineel weer te geven5.
De problemen die verband houden met de polysemie van woorden kunnen als volgt worden onderverdeeld:
1) denotatieve polysemie (verwijzing van één teken naar meerdere objecten).
2) connotatieve polysemie (bijzondere relaties tussen teken en object in een specifieke situatie of gemeenschap).
3) banden van het woord met andere woorden, of te wel de semantiek van de collocatie (intralinguale betekenis).
Door de verschillen in normen en gebruik tussen bron- en doelcultuur valt regelmatig op dat het woord dat in betekenis het dichtst in de buurt komt van het woord van het origineel niet wordt gebruikt in de vertaling, en dat vormt een belemmering voor de volledige verwezenlijking van de equivalentie van [dit] type6.
Een paar voorbeelden:
She knew that he had risked his neck to help her.
Ze wist dat hij zijn nek had uitgestoken om haar te helpen.
In andere talen riskeert men niet zijn nek, maar zijn hoofd, huid of andere lichaamsdelen.
The children clapped their hands with joy.
In andere talen klapt men soms met de handpalmen of komen andere subtiele verschillen voor. Voor deze gevallen streeft de benadering van Komissàrov naar vervanging van de cultuureigen uitdrukking (de "nek" in het boven gegeven voorbeeld) door één die typerend is voor de ontvangende cultuur. Niets verhindert echter te veronderstellen dat iemand ervoor kan opteren ook in een andere taal dan het Engels zijn nek te wagen, waardoor de lezer de mogelijkheid krijgt een typische zegswijze van de cultuur waarover hij leest te leren kennen en zelf, op autonome wijze, de overdrachtelijke betekenis van de uitdrukking te begrijpen.
Bibliografische verwijzingen:
KOMISSAROV V. N. Teorija perevoda (lingvističeskie aspekty), Moskvà, Vysšaja škola, 1990, ISBN 5-06-001057-0.
MARÍAS J. Negra espalda del tiempo, Punto de lectura, 2000 (oorspronkelijke uitgave 1998), ISBN 84-663-0007-7.
MARÍAS J. Dark Back of Time, New York, New Directions, 2001 (vertaald door Esther Allen), ISBN 0-8112-1466-4.
1 Marías 2000, p. 266-267.
2 Marías 2001, p. 214.
3 Komissàrov 1990, p. 70.
4 Komissàrov 1990, p. 73.
5 Komissàrov 1990, p. 79.
6 Komissàrov 1990, p. 81.
|
