"Aunque ya tengo una idea general [...] quedan aún muchos interrogantes a los que he de dar respuesta"¹.

"Though I now have a general idea [...] there remain many unresolved issues to which I must still respond"².

Het model van Van Leuven-Zwart introduceert voor de veranderingen langs de as generalisering versus specificatie een dichotomie welke die andere dichotomie, eigen / vreemd, aanvult maar niet vervangt. Terwijl dit laatste binaire onderscheid een relatie tussen culturen betreft, ongeacht de vraag of die culturen individueel of groepsgebonden zijn, kan het onderscheid specificatie versus generalisering betrekking hebben op zowel eigen elementen als elementen van een ander.

Zo kan de balalaika uit een Russische tekst in vertaling een balalaika blijven, of een mandoline worden (vreemd), maar ook een muziekinstrument worden (generalisering).

Naar mijn mening is het daarom noodzakelijk om voor die wijzigingen die langs een as of continuüm geplaatst kunnen worden, beide categorieën te gebruiken door deze over elkaar te leggen. Een vertaalkeuze kan aldus de volgende kenmerken bezitten:

• Toe-eigenend en generaliserend
• Toe-eigenend en specificerend
• Erkennend en generaliserend
• Erkennend en specificerend

Toch bestaat er in de dichotomie generalisering-specificatie, ook nog een derde mogelijkheid: dat wil zeggen, de neutrale behandeling van het tekstelement. Hierbij ontbreekt zowel de specificatie als de generalisatie. Dit brengt ons ertoe de binaire tegenstelling aan te passen, zodat een tripolaire tegenstelling ontstaat.

Ook bij de tegenstelling tussen het eigene en het vreemde bestaat naar mijn mening een derde mogelijkheid. Ik doel op de mogelijkheid die met een modewoord zou kunnen worden aangeduid als globalisering, maar die misschien beter standaardisering of homologatie zou kunnen worden genoemd. Die bestaat erin een element niet in de richting van de ontvangende cultuur en evenmin in die van de zendende cultuur aan te passen, maar in die van een algemene cultuur die "boven de partijen staat" en die boven de specifieke culturen in kwestie prevaleert en aldus voor beide als standaard kan fungeren.

Zo kan een typische Russische soep als de borsjtsj uit een Russische tekst in vertaling borsjtsj blijven (zo staat het trouwens ook in de Van Dale), of een uiensoep of erwtensoep worden (vreemd), maar ook in een hamburger met frietjes veranderen (standaardisering, homologatie).

Als we nu nog eens kijken naar de vierdeling die wij eerder tussen eigen/vreemd en generalisering/specificatie hebben aangebracht en daar een derde mogelijkheid voor beide gevallen (de neutrale weergave en de standaardisering) aan toevoegen, dan krijgen we de volgende onderverdeling in negen benaderingen:

• Toe-eigenend en generaliserend
• Toe-eigenend en specificerend
• Toe-eigenend en neutraal
• Erkennend en generaliserend
• Erkennend en specificerend
• Erkennend en neutraal
• Standaardiserend en generaliserend
• Standaardiserend en specificerend
• Standaardiserend en neutraal

Een allesomvattend model moet uiteenlopende elementen omvatten, namelijk:

• deze onderverdeling in negen benaderingen;
• de vijf categorieën van de chronotopische analyse;
• de drie toegevoegde categorieën die geen deel uitmaken van de chronotopische analyse maar wel onderworpen zijn aan toe-eigening/erkenning en generalisatie/specificatie (dat wil zeggen, algemene woordenschat, syntaxis, versbouw);
• de categorie van de elementen die wijzigen zonder dat ze op de assen generalisatie/specificatie en eigen/vreemd liggen, dat wil zeggen:

• de wijzigingen die Van Leuven-Zwart aanduidt als "contrastief";
• alle niet-binaire en evenmin ternaire wijzigingen, zoals grammaticale wijzigingen.

Aldus verkrijgen we het volgende model:

In de komende lessen zullen we ons buigen over de vraag of en hoe dit model kan worden toegepast, of het productief is en hoe de afzonderlijke delen ervan in elkaar zitten.

Bibliografische verwijzingen:

LEUVEN ZWART K. van, Translation and original. Similarities and dissimilarities. In Target, n. 1:2 (1989) en n. 2:1 (1990).

MARÍAS J., Negra espalda del tiempo, Punto de lectura, 2000 (oorspronkelijke uitgave 1998), ISBN 84-663-0007-7.

MARÍAS J., Dark Back of Time, New York, New Directions, 2001 (vertaald door Esther Allen), ISBN 0-8112-1466-4.

TOROP P., La traduzione totale [De totale vertaling], uitgegeven door Bruno Osimo, Modena, Guaraldi Logos, 2000, ISBN 88-8049-195-4.