"Ya no quería ser reconocido en otro o tener un trasunto, seguía deseando figurar en una ficción pero no como ficción"¹.

"He no longer wanted to be recognized in someone else or to have a replica, he still wanted to figure in a fiction but not as fiction"².

We vervolgen onze onderverdeling van de realia in objecten. Vlahov en Florin vervolgen hun overzicht met de categorie van de politieke en sociale realia. Deze omvat:

• Territoriale administratieve instellingen of verschijnselen: gouvernement, regio, provincie, vilayet, departement, graafschap, canton, prinsdom; aul, hutor, bidonville; arrondissement, soek, medina, mellah, shtetl, kremlin, promenade, corso, stargalo, largo, prospekt.
• Functies en organen: agora, forum; volksvergadering, storting, knesset, doema, senaat, kamer, congres, junta, gemeenteraad, stadhuis, ispolkom, camera alta, panciaiat; kanselier, khan, tsaar, shah, doge, farao, inca, lord, maire, burgemeester, sheriff, vizier, ataman, alcalde, ayatollah, stadhouder, schepen, satraap.
• Sociaal en politiek leven: peronisten, tupamaros, Ku Klux Klan, prinsgezinden, wig, tory, skinhead; partizanen, carbonari, slavofielen, groenen, magen adom, rode halvemaan; NEP, lobby, bolsjeviek, fan, Staatsraad, civil society, Lord, Sir, ser, Madame, bàryšnja, agregé, Herr, Narkompros, Zags, ministerie van cultuur, vijfjarenplan, college, lyceum, campus; adel, junker, jonkheer, derde stand, Gentry, kooplieden, paria, untouchables, samurai, barin, muzjik, fellah; union jack, bandiera rossa, vijfpuntige ster, oranje-blanje-bleu, fleur-de-lys, halvemaan.
• Militaire realia: legioen, cohort, falanx, horde; haakbus, P38, musket, karabijn, katjoesja; generaal, maarschalk, maresciallo, saboteur, genie, Feldwebel, ataman, dragonder, kurassier, parachutist, alpenjager.

Laten we doen alsof we een zin moeten vertalen die het realia-element "magen adom" bevat. Het gaat hier om het in Israël gebruikte symbool voor eerste hulp, dat zo’n beetje overeenkomt met het Rode Kruis in vele Christelijke landen of de Rode Halvemaan in landen uit de Islamitische wereld.

Een eerste mogelijkheid is de simpele transliteratie:

1. de ambulance van de magen adom heeft de gewonde meegenomen

Deze vertaalstrategie is specificerend, want ze zet een cultureel element dat neutraal is ten opzichte van de context (de ambulance van de magen adom in Israël) om in een element dat niet alleen cultureel, maar ook linguïstisch gemarkeerd is: in een Nederlandse tekst is de uitdrukking magen adom voor de meeste lezers onbegrijpelijk. De strategie impliceert bovendien erkenning van de specificiteit.

Een tweede mogelijkheid is de simpele linguïstische vertaling van de uitdrukking:

2. de ambulance van het Rode Schild heeft de gewonde meegenomen

Deze vertaalstrategie levert in het gegeven geval zeer weinig communicatief resultaat op, want wat wij gewend zijn te betitelen als "Davidsster" is in het Hebreeuws "schild Davids". "Rode schild" is dus voor ons zo goed als onbegrijpelijk. Het gaat hoe dan ook om een neutrale en erkennende keuze, althans in opzet.

Een derde mogelijkheid is de linguïstische vertaling van datgene wat in de zendende cultuur impliciet is, dat wil zeggen, dat wat gewoonlijk Magen adom genoemd wordt, is voluit Magen David Adom, en Magen David wordt in het Nederlands in het algemeen niet vertaald als "Schild Davids", maar als "Davidsster":

3. de ambulance van de Rode Davidsster heeft de gewonde meegenomen

Dit is een (door de toevoeging die de vertaler inlast om de "culture gap" te overbruggen) specificerende en tevens erkennende vertaling.

Een vierde mogelijkheid, in het hypothetische geval van een vertaling uit het Hebreeuws in het Arabisch, is het gebruik van de culturele equivalent in de ontvangende cultuur:

4. de ambulance van de Rode Halvemaan heeft de gewonde meegenomen

Het gaat hier duidelijk om een toe-eigenende strategie, die de lokale culturele context van het gebeurde vervalst, maar het interne functionele begrip goed weergeeft.

Een vijfde mogelijkheid, wederom in het hypothetische geval van een vertaling uit het Hebreeuws in het Arabisch, is het gebruik van het culturele equivalent van een cultuur die in de wereld overheerst, maar zich buiten de zendende en de ontvangende cultuur bevindt:

5. de ambulance van het Rode Kruis heeft de gewonde meegenomen.

Hier gaat het overduidelijk om een standaardiserende strategie die de lokale culturele context van het gebeurde vervalst, maar het functionele begrip op internationaal niveau goed weergeeft. Op de as specificerend/generaliserend is het resultaat neutraal.

Een zesde mogelijkheid is het gebruik van een algemene benaming:

6. de ambulance van de eerste hulp heeft de gewonde meegenomen

Het gaat hier duidelijk om een standaardiserende en generaliserende strategie die weliswaar de culturele context van de gebeurtenis niet vervalst, maar hem wel ontdoet van elke lokale connotatie.

Een zevende mogelijkheid is het gebruik van de linguïstische vertaling, vergezeld van een uitleg of glosse van de vertaler:

7. de ambulance van de Rode Davidsster - het Israëlische equivalent van het Rode Kruis - heeft de gewonde meegenomen

In deze vertaling gaat het overduidelijk om een specificerende strategie – de vertaler permitteert zich zelfs een glosse die gewoonlijk niet wordt toegestaan door de ISO 2384-norm als ze niet wordt aangegeven als "noot van de vertaler" – met gedeeltelijke erkenning: de culturele specificiteit wordt erkend, maar tegelijkertijd voor een deel ontkend door de verklaring dat het om een Israëlisch "equivalent" gaat, waarbij wordt verwezen naar een veronderstelde culturele uniformiteit waarin alle culturen hun "rode kruis" (of "equivalent") bezitten.

In deze laatste twee lessen hebben we getracht om enkele typen realia en hun mogelijke vertalingen te bestuderen. Tot nu toe zijn we vooral ingegaan op synchrone en geografische verschillen. In de volgende lessen zullen we in andere richtingen verdergaan.

Bibliografische verwijzingen:

MARÍAS J., Negra espalda del tiempo, Punto de lectura, 2000 (oorspronkelijke uitgave 1998), ISBN 84-663-0007-7.

MARÍAS J., Dark Back of Time, New York, New Directions, 2001 (vertaald door Esther Allen), ISBN 0-8112-1466-4.

VLAHOV S., FLORIN S., Neperovodimoe v perevode. Realii, in Masterstvo perevoda, n. 6, 1969, Moskvà, Sovetskij pisatel´, 1970, p. 432-456.

VLAHOV S., FLORIN S., Neperovodimoe v perevode, Moskvà, Vysšaja škola, 1986.