"Einen Namen, den er einmal nannte, vergaß ich nicht wieder, er wurde zu einer eigenen Atmosphäre, in die er mich mitnahm, und die Flügel, die er mir zu solchen Fahrten anschnallte, ohne daß ich's merkte, blieben mir auch, wenn er mich verlassen hatte, und nun flog ich selber hin und tat mich staunend um."¹

"Als hij eenmaal een naam noemde, vergat ik die niet meer; die werd tot een eigen atmosfeer, waarnaar hij mij meenam, en de vleugels die hij mij voor die reizen aansnoerde zonder dat ik dat merkte, behield ik ook toen hij mij verlaten had, en nu kon ik zelf vliegen en keek verbaasd om me heen."

.

De ISO 5966-norm geeft regels voor citaten en bibliografie. Om te begrijpen hoe men zich heeft te gedragen wanneer men zich aan die internationale regelgeving wil houden, moet men die regels op dezelfde wijze toepassen op vertaalde teksten als op teksten in het algemeen.

1. Voetnoten. Het is wenselijk dat op dezelfde bladzij als een citaat ook de bibliografische verwijzing naar de aangehaalde passage verschijnt, die tevens in de bibliografie aan het eind van de tekst vermeld dient te worden. Voetnoten met dergelijke informatie kunnen eventueel heel beknopt worden gehouden, om te vermijden dat de informatie uit de bibliografie ten overvloede herhaald wordt. Lange titels mogen worden ingekort, en titels van tijdschriften de gedaante van een afkorting aannemen, volgens de ISO-4 regelgeving. De plaats van publicatie en de naam van de uitgever mogen daarbij worden weggelaten. Gewoonlijk worden in de voetnoot, of tussen haakjes binnen de tekst zelf, de achternaam van de auteur, het jaar van publicatie en de pagina waarvan het citaat afkomstig is, vermeld. In vertalingen, als de vertaler de editie van de in de ontvangende cultuur gepubliceerde geciteerde tekst heeft gevonden, vervangt de plaatselijke editie soms die van de oorspronkelijke tekst.²

2. Citaten binnen de tekst. De wijze waarop de gegevens van de geciteerde tekst verschijnen wanneer het citaat zich binnen de tekst bevindt, moet overeenkomen met de manier waarop de bibliografische verwijzingen aan het einde van de tekst zijn gerangschikt. Een mogelijke, maar steeds minder gebruikelijke handelwijze, bestaat eruit een nummer toe te wijzen aan alle teksten van de bibliografie. De verwijzing komt er dan ongeveer zo uit te zien:

en de overeenkomstige bibliografische verwijzing heeft dan de volgende vorm:

De gebruikelijkste methode is die waarbij auteur en datum worden aangegeven. De verwijzing ziet er dan zo uit:

en de bibliografie als volgt:

of ook zo:

Als de vertaler eenmaal een eventuele editie in de ontvangende cultuur heeft gevonden, vervangt hij de verwijzing naar de tekst als volgt:

en ziet de bibliografie er zo uit:

of als volgt:

Wanneer de vertaler wil weten of een bepaalde tekst in een bepaalde taal is vertaald, hoe moet hij dan te werk gaan? Een van de eenvoudigste methoden is raadpleging van de on-line catalogi van de nationale bibliotheekdiensten van de afzonderlijke landen. Voor Nederland bestaat de Short-Title Catalogue, Netherlands (STCN), die wordt bijgehouden door de Koninklijke Bibliotheek, en het volgende adres heeft en daardoor ook wel als picarta bekend staat:

Bij vele on-line catalogi, echter niet bij picarta, moet u op de home page altijd OPAC aanklikken, een afkorting die staat voor Online Public Access Catalogue. Hier volgen enige Europese adressen: voor het Verenigd Koninkrijk is het adres http://blpc.bl.uk/.

Voor wat de Verenigde Staten betreft, is de on-line catalogus, welke bijna alles bevat, die van de grootste bibliotheek ter wereld, de Library of Congress te Washington, die als adres heeft: http://lcweb.loc.gov/homepage/lchp.html

Daar de landelijke centrale bibliotheken, zoals de KB te Den Haag, de taak hebben alles te bewaren wat er in het land wordt gepubliceerd, is raadpleging van hun websites doorgaans een veilige methode om te controleren of er een bepaalde vertaling bestaat. Natuurlijk dient men er rekening mee te houden dat de catalogisering altijd enige tijd ' van een paar dagen tot enkele maanden - achterloopt op de verschijning van de publicatie. Bent u dus op zoek naar een recente publicatie, dan kan het zijn dat deze nog niet is opgenomen. In dat geval kunt u on-line zoeken door de naam van de auteur in de zoekmachine te typen en het onderzoeksveld door middel van het veld "advanced search" te beperken tot documenten in de taal waar u naar op zoek bent, die van de ontvangende cultuur van de vertaling.

Nog een mogelijkheid is raadpleging van de Index Translationum, een zowel gedrukte als electronische publicatie die wordt verzorgd door de Unesco, die (althans in theorie) alles bevat wat vertaald is. Het adres van de zoekmachine is:

http://databases.unesco.org/xtrans/xtra-form.html

en wat de Index Translationum zo interessant maakt is, dat er gezocht kan worden uitgaande van elk van de volgende velden:

Auteur

Woord(en) uit de oorspronkelijke titel of die van de vertaling

Oorspronkelijke taal

Taal van de vertaling

Land

Stad

Uitgever

Vertaler

Redacteur

Onderwerp

Jaar

Periode

Het enige probleem is dat de Index Translationum, en vooral de gedrukte versie, wordt bijgewerkt met de beperkte middelen waarover de Unesco beschikt, dat wil zeggen, niet altijd kort na het verschijnen van een werk.

Wanneer een citaat niet aanwezig is in de literatuur van de ontvangende cultuur, kan de vertaler zijn toevlucht nemen tot een "werkvertaling", en daarbij eventueel de tekst van het origineel van het citaat bewaren. In dit geval blijven de bibliografische verwijzingen uiteraard ongewijzigd, en wordt de titel niet vertaald (om de lezer niet op de gedachte te brengen dat er een vertaalde versie van de publicatie bestaat). Zonodig kan er tussen vierkante haken een benaderende vertaling van worden gegeven, na de titel eerst in de oorspronkelijke taal te hebben aangehaald.

De naam van de stad waarin een werk is uitgegeven blijft altijd in de oorspronkelijke taal (London, Moskvà, Den Haag, Frankfurt, Modena, Beijing). Gewoonlijk worden de titels van tijdschriften, boeken, of boekdelen in cursief weergegeven, maar voor de voorkeuren van individuele uitgevers zij verwezen naar hun individuele normen.