"Ich ließ mich in der letzten Erzählung der Mutter nieder, richtete mir's da ein, hielt mich an jedes Detail, als entstamme es einer Bibel, bezog alles darauf, was sich in meiner Umgebung ereignete, aber auch alles, was ich las und dachte."¹

"Ik voegde me naar het laatste verhaal van mijn moeder, nestelde me daarin, hield me aan elk detail, als kwam het uit een Bijbel, betrok alles wat zich in mijn omgeving voordeed daarop, maar ook werkelijk alles wat ik las en dacht."

De ISO 690-norm bepaalt de manier waarop verwijzingen naar andere teksten moeten worden aangegeven (het gaat hier om intertextuele verwijzingen die niet-semiotisch van aard zijn, om verwijzingen in de meer beperkte betekenis van 'bibliografische verwijzingen').

In de eerste plaats moeten we letten op het onderscheid dat wordt gehanteerd tussen "bibliografie" en "bibliografische verwijzingen". Onder "bibliografie" verstaat men een lijst teksten die wordt toegevoegd aan het eind van de hoofdtekst om de lezer die, gestimuleerd door wat hij heeft gelezen, meer wil weten, in de gelegenheid te stellen zijn kennis op dit gebied door studie en onderzoek te vergroten. De teksten die de "bibliografie" (in deze zin beperkte normatieve betekenis beschouwd) bevat, zijn dus niet diegene waarnaar de noten en de redeneringen van de hoofdtekst verwijzen.

Onder "bibliografische verwijzingen" verstaat men daarentegen de lijst van alle teksten waarnaar de noten of interne verwijzingen binnen de tekst verwijzen. Als binnen de tekst dus haakjes verschijnen (of een voetnoot) en daarin een achternaam plus jaartal en paginanummer staat, dan verwijst deze verkorte referentie naar de lijst van bibliografische verwijzingen, van waaruit men de volledige gegevens van de uitgave terug kan vinden [het totaal aantal exemplaren van een document waarvan de gegevens absoluut overeenkomen met een exemplaar waaraan ze zijn ontleend] waar de noot naar verwijst.²

Laten we eens kijken naar de normen voor de bibliografische verwijzingen.

Afkortingen: het is toegestaan de voornaam van auteurs, uitgevers enz. tot een initiaal af te korten, mits die herkenbaar blijft (als er bijvoorbeeld twee auteurs zijn die dezelfde achternaam en dezelfde initialen van de voornaam hebben, moet de volledige voornaam gehanteerd worden).

Hoofdletters: bij de regels voor hoofdletters en kleine letters moeten nationale gebruiken worden gerespecteerd. Zo hebben Engelse teksten titels waarin onder meer de zelfstandige naamwoorden een hoofdletter hebben.

Leestekens: deze dienen consequent te worden gehanteerd. Als men er bijvoorbeeld voor kiest om na de achternaam een komma te plaatsen, dan moet dit altijd worden gedaan. Het is in elk geval noodzakelijk dat elk element door een leesteken van het volgende wordt gescheiden.

Correcties en toevoegingen: wanneer men van mening is dat de bibliografische gegevens een fout bevatten, moet het gecorrigeerde gegeven tussen vierkante haken worden geplaatst. Als bijvoorbeeld het jaar van publicatie in een boek verkeerd staat aangegeven, dan dient dit als volgt te worden vermeld:

2004 [2003]

Ook dient gebruik te worden gemaakt van vierkante haken ter verklaring van een afkorting:

JAPA [Journal of the American Psychoanalytic Association]

Tussen vierkante haken staan tevens alle woorden die ten opzichte van de oorspronkelijke tekst zijn toegevoegd. Bijvoorbeeld: Groningen [2003] geeft een publicatie uit 2003 aan waarin de publicatiedatum niet is afgedrukt, maar waarvan degene die de verwijzing geeft echter wel op de hoogte is.

Volgorde van de elementen: de elementen bevinden zich, zoals we in de vorige les hebben gezien, in alfabetische volgorde (het meest gebruikelijk) of genummerd in volgorde van voorkomen in de tekst (veel minder gebruikelijk). Wanneer ze in alfabetische volgorde staan en twee teksten met dezelfde naam beginnen (bijvoorbeeld twee teksten van eenzelfde auteur) dan kan bij de tweede titel op de plaats van de naam van de auteur een lang liggend streepje worden gebruikt, zoals in het volgende voorbeeld:

Essentiële elementen: van wezenlijk belang bij een lijst van bibliografische verwijzingen zijn: de primair voor publicatie verantwoordelijke persoon, titel en gegevens van de publicatie. Onder "primair verantwoordelijk" verstaan we de auteur, als er één auteur is, de bezorger of uitgever van een verzamelbundel, of de instelling die voor publicatie heeft gezorgd, indien het gaat om een publicatie waarin er niet een individuele persoon is aan te wijzen die in sterkere mate dan die instelling voor de uitgave verantwoordelijk is. In geval van de ISO-normen, bijvoorbeeld, is de primair verantwoordelijke een instelling, namelijk de ISO. Onder "auteur" verstaat men een persoon of instelling die verantwoordelijk is voor de intellectuele of kunstzinnige inhoud van een document. Onder "document" verstaat men een geheel van geregistreerde informatieve gegevens die beschouwd kunnen worden als een eenheid binnen een proces van documentatie, los van de kenmerken of de fysieke vorm ervan.

Complete elementen: een compleet lemma in een bibliografische lijst bevat verschillende elementen, waarvan sommige facultatief van aard zijn. Hier volgt een volledige lijst van die elementen, inclusief de facultatieve. Ze dienen in de hier aangegeven volgorde te worden weergegeven.

Voor monografieën [een niet periodieke publicatie die in een volume is vervat of in een deel of in elk geval, in een nauw omschreven aantal volumes of delen ervan]:

Voorbeeld:

DICKIE, John, cosa Nostra. De geschiedenis van de Siciliaanse maffia, vertaald uit het Engels door Jos den Bekker, Amsterdam, Ambo/Anthos, 2004, p. 421, ISBN 90-7634-176-1.

Voor publicaties in een tijdschrift [publicaties in een uitgave, van welke aard ook, die in opeenvolgende delen verschijnt, gewoonlijk in een bepaalde chronologie en waarbij veelal gestreefd wordt naar voor onbepaalde termijn doorlopende publicatie] (artikelen):

Voor bijdragen [hieronder verstaan we zelfstandige eenheden die deel uitmaken van een document] aan monografieën (artikelen of essays in een boek, niet in een tijdschrift):

In de volgende les zullen we andere gevallen bekijken en daarbij andere voorbeelden geven.